Pinnen niet overal in Leiden favoriet: 'Vroeger kreeg ik fooi nog gewoon in een envelopje'

Nederland betaalt steeds vaker elektronisch, en ook Leiden ontkomt er niet langer aan. Bij een aantal Leidse ondernemers is het zelfs niet meer mogelijk om contant af te rekenen. Maar het kan ook anders: er zijn ook winkels in Leiden die liever, of zelfs alleen maar cash aannemen.

Door: Isabelle Huizing, Donya de Groen, Daphne Stolwijk en Julia Schipper

Fluitend loopt José met een dienblad vol kopjes koffie het terras over. Tafel drie wil afrekenen, dus pakt José de pinautomaat erbij. “Cash doen we hier niet meer”, is haar uitleg. Tijdens de tweede lockdown vorig jaar besloot haar baas, de eigenaar van Dende, alleen nog pinbetalingen te accepteren.

Stijgende trend
Deze situatie op het terras aan de Nieuwe Rijn is niet uniek. We gaan namelijk steeds meer pinnen. In 2020 werd ruim 78 procent van de toonbankbetalingen gedaan via pin, blijkt uit cijfers van de Betaalvereniging Nederland. In 2019 was dit nog 67 procent. “Een duidelijk stijgende trend”, zegt Berend Jan Beugel van Betaalvereniging Nederland.

Banken stimuleren pinbetalingen omdat het efficiënter en goedkoper is voor winkeliers en de bank zelf. “Voor winkeliers is een contante betaling gemiddeld duurder dan een contactloze pinbetaling. Daarnaast is het voor de bank duurder om contant geld in omloop te houden”, zegt Beugel. “Ze moeten geldautomaten plaatsen, onderhouden en weer vervangen als criminelen die opblazen.”

Dat pinnen goedkoper is geldt overigens vooral voor ondernemingen waar grote uitgaven worden gedaan. Voor ondernemingen die vooral kleine transacties doen, zoals de verkoop van een blikje cola bij de snackbar, is pinnen niet voordeliger.

Zware portemonnee
José heeft gemengde gevoelens bij het besluit van haar eigenaar om geen cash meer aan te nemen. “Ik merk dat er een stuk minder fooi binnenkomt als mensen pinnen, dat is jammer. Maar ik hoef in ieder geval niet meer met die zware portemonnee vol muntjes rond te lopen.”

Ondanks de voordelen en het stijgende gebruik van pinbetalingen, blijft de toegankelijkheid van contant geld hoog. Zo staan in Leiden nog steeds 29 geldautomaten, ondanks het gevaar voor plofkraken. Op 1 oktober 2021 nam Geldmaat de laatste geldautomaten van ABN AMRO, ING en Rabobank over. “Bij het plaatsen hiervan is rekening gehouden met het aantal transacties, piekmomenten en de omgeving van het automaat”, vertelt Romana Sandaal, communicatieadviseur bij Geldmaat.

Liever contant
In tegenstelling tot de eigenaar van Dende staat niet iedere Leidse ondernemer te springen om het toenemende aantal pinbetalingen. Een kleine onderneming zoals de oliebollenkraam van Johnny van Dam heeft daar namelijk minder baat bij. In de kraam achter het station heeft de eigenaar een briefje opgehangen: ‘De reden waarom wij om contant geld vragen’.

We komen uit de coronacrisis en hebben twee jaar lang niet echt kermis gehad, dus we willen zoveel mogelijk besparen.

“Elke pintransactie kost voor ons geld”, legt Van Dam uit. “We komen uit de coronacrisis en hebben twee jaar lang niet echt kermis gehad, dus we willen zoveel mogelijk besparen.” Klanten mogen pinnen, maar Van Dam verwijst ze wel naar het briefje met uitleg. Als ze dat hebben gelezen, betalen de klanten toch vaak contant en daar is Van Dam blij mee. “Het briefje hangt er zodat we niet tien keer per dag hetzelfde verhaal moeten houden”, zegt hij lachend.

Andrew Spieker, eigenaar van pizzeria Spiekeria in de Pieterskerk-Choorsteeg, ziet net als Van Dam ook liever dat zijn klanten met cash betalen. “Vroeger was cash heel gewoon, nu hebben weinig klanten het nog op zak”, zegt Spieker. Per 1 januari 2022 gaat hij over op pin, omdat hij merkt dat klanten dat toch makkelijker vinden. “Ik heb het lang uit een soort eigenwijsheid tegengehouden. Iedere transactie kost mij geld en vind ik het raar dat alles gecontroleerd kan worden als het digitaal gaat. Nu ga ik er toch aan geloven.”

Hoe betalen Leidenaren eigenlijk op de markt, pin of contant? En hoe komt dat? We vragen het Leidenaren én financieel psycholoog Anne Abbenes van Financial Psychology Institute Europe.

Vergeetachtig
Een kledingreparateur aan de Breestraat die niet met naam genoemd wil worden, is niet van plan af te stappen van het cash-only-beleid in de winkel. “Het is in deze winkel onhandig om met pin te betalen. Het zorgt voor oponthoud omdat mensen hun kaart vergeten of de pincode niet meer weten”, zegt de eigenaar. “Dan moet iedereen wachten, en daar is de winkel te klein voor.”

Voor Dranklokaal de WW is die vergeetachtigheid van klanten juist de reden geweest om in 2018 over te stappen van cash-only naar pinbetalingen. Oud-werknemer Maarten herinnert zich deze overgang nog goed. “Klanten vergaten regelmatig contant geld mee te nemen. Dan moest de klant zijn ID-kaart achterlaten als borg, en kwam hij de volgende dag terug om de rekening te betalen. Dat is vaak misgegaan.” De overgang naar pinnen maakte het werken een stuk makkelijker. “Toen we begonnen met de pinautomaat ging de omzet flink omhoog.” Op de vraag waarom voorheen alleen cashbetalingen mogelijk waren, wil Maarten geen antwoord geven.

‘Hoe het heurt’
Tegenwoordig maakt de eigenaar van Dende elke maand de gepinde fooi over naar de werknemers. “Ik heb geen zicht op wat er binnenkomt qua fooi”, vertelt serveerster José. “Vroeger kregen we elke maand ons fooigeld in een envelopje, hoe het heurt. Nu moet ik ook nog eens belasting betalen over wat er is binnengekomen.”

De extra kosten die pinbetalingen met zich meebrengen, wordt ook door Van Dam benoemd als een reden om af te zien van pinbetalingen voor zijn oliebollen. Als alle transacties met pin gedaan worden, moeten de prijzen voor de oliebollen omhoog om de 20 cent, die een pintransactie ongeveer kost, te compenseren. En dat wil Van Dam niet. “Studenten met een klein portemonneetje willen ook gewoon een oliebol kopen.” Volgens van Dam is contant betalen een win-win situatie voor hem én de klant. “Jongeren weten door dat pinnen niet meer wat de waarde van geld is. Ze geven zomaar van alles uit zonder dat ze weten hoeveel.”

Je houdt namelijk op die manier een circuit van zwart geld in stand.

Een klein deel van de winkels blijft bij het cash-only beleid, maar toch zijn veel winkeliers overgestapt op pin-only. “Dit is vooral het geval in de grote steden, onder andere bij winkeliers die slachtoffer waren van overvallen”, zegt Beugel. Dat is niet het enige argument dat pleit voor de veiligheid van pinbetalingen. “Sommige winkelketens vinden het vooral veel makkelijker en voordeliger in de boekhouding.”

De overheid ziet graag dat grote bedragen niet contant worden betaald. “Je houdt namelijk op die manier een circuit van zwart geld in stand.” Desondanks blijven maatschappelijke organisaties zich hard maken voor het belang van cash geld. “Ook vanuit de overheid wordt erop gestuurd dat het mogelijk blijft om in de winkel kleine bedragen contant te blijven betalen.”

Dit artikel is onder begeleiding van de redactie van Sleutelstad geschreven door studenten van de masteropleiding Journalistiek en Nieuwe media van de Universiteit Leiden. De studenten kregen voor dit onderzoek een bijdrage van het Leids Mediafonds.

Economie Leiden JNM 2021