Geen rooie cent - het vervolg: ‘Geld uit maatwerkbudget is geen handjeklap’

Armoede is een hardnekkig probleem. Een veelkoppig monster dat van generatie op generatie overgaat. Gemeentes moeten er wat mee. Zo ook Leiden. In ‘Geen rooie cent – het vervolg’ een terugblik op het armoedebeleid nieuwe stijl.

“Wij mogen als gemeente geen inkomenspolitiek voeren, maar wat we wel kunnen doen is ervoor zorgen dat iedereen mee kan doen. En dat geldt voor volwassenen en ook kinderen. Achter ons beleid zit de gedachte van kijken en luisteren. Dat je mensen ziet en dat je zo hoort. Om te weten: wat heb jij nodig om een stap verder te maken.” Zo vat wethouder Yvonne van Delft het armoedebeleid van de gemeente Leiden samen.

In de podcastserie ‘Geen rooie cent – het vervolg’ kijken podcasters Andy Clark en Gerry van Bakel terug op het nieuwe armoedebeleid dat in de zomer van 2019 werd geïntroduceerd. Toen door wethouder Marleen Damen. Zij verliet eind december het Leidse stadsbestuur waarop Van Delft (onder andere al wethouder Werk en Inkomen) een deel van haar pakket erbij kreeg.

Knoppen
De gemeenteraadsverkiezingen komen eraan. Echt scoren met armoedebeleid is lastig. Als gemeentebestuur zijn er niet veel knoppen waaraan gedraaid kan worden, inkomenspolitiek is een zaak van de landelijke overheid. En een stijgende gasprijs, oplopende inflatie en de ultra krappe woningmarkt met steeds hogere huren, doet al gauw al kleine steunmaatregelen van de gemeente teniet. Ga er maar aan staan als raadslid, als wethouder.

Het nieuwe armoedebeleid draait om maatwerk. Meer generieke regelingen werden afgeschaft of versoberd. Zoals ook de declaratieregeling. Onder die regeling kon iedereen die voldoet aan de inkomenseisen elk jaar extra uitgaven terugkrijgen. Tot 210 euro. Geen wereldschokkende hoeveelheid geld wellicht maar voor veel mensen een welkom bedrag om een noodzakelijke uitgave mee te dekken.

Volgens de gemeente Leiden was zo’n generieke regeling eigenlijk in strijd met de regel dat alleen de rijksoverheid aan inkomenspolitiek mag doen. En ook werd er getwijfeld aan de effectiviteit ervan. Terwijl de declaratieregeling werd afgeschaft, reserveerde de gemeente een bedrag van 600 duizend euro voor de sociale wijkteams en jeugdteams. Een zogenaamd maatwerkbudget. Waarmee sociaal werkers mensen kunnen helpen met wat geld waardoor ze verder kunnen komen.

Doorbraak
Directeur Ingrid Linnemans van de sociale wijkteams is er erg enthousiast over. “Als je bijvoorbeeld het budget kan inzetten voor een fiets, zodat iemand wel naar z’n werk kan komen, dan zie je een kanteling in het hulpverleningstraject. Dat kan echt een doorbraak opleveren. Omdat je kunt gaan bouwen.”

Sociaal werker Tessa die in de stadsdelen Leiden-Noord en Boerhaave werkt, is ook positief over het maatwerkbudget. “We kunnen het heel breed inzetten. Voor een fiets of een laptop of om te voorkomen dat iemand uit huis wordt gezet. En het kan ook heel snel. Ik moet het wel verantwoorden aan mijn collega’s. We blijven kritisch. Het moet geen handjeklap worden.”

Eigenlijk is iedereen wel positief over dat deel van het nieuwe armoedebeleid. Punt van kritiek is vooral dat het budget bij lange na niet wordt opgemaakt. In het eerste jaar overtroffen de implementatiekosten ruimschoots de toekenningen aan mensen met een hulpvraag. Van de zes ton werd in het eerste jaar slechts een derde opgemaakt, waarvan ongeveer 120 duizend euro werd besteed aan implementatiekosten.

Huishoudboekje
De SP heeft het de afgelopen twee jaar met lede ogen aangezien. Raadslid Thomas van Halm wijst erop dat zijn fractie vanaf het begin heeft gezegd dat het niet goed zou gaan werken. “Mensen moeten bij het sociaal wijkteam of de jeugdteams hun hele huishoudboekje op tafel leggen. Dat maakt de barrière zo hoog.” Van Halm zegt dat Leiden altijd een ruimhartig minimabeleid heeft gehad. “Maar inmiddels is afgezakt naar de middenmoot.”

Aan de andere kant van het politieke spectrum wil Alyssa Voorwald, raadslid VVD, zeker ondersteuning bieden aan mensen die hun baan zijn verloren en in de bijstand terecht zijn gekomen. “Als je in een uitkering zit, je baan verloren, is het heel zwaar. Mijn ouders hebben zelf ook ooit bijstand gezeten, maar ze hielden mij voor dat je het zelf moet zien te rooien en niet direct naar de overheid moet kijken.”

Werk moet lonen is het motto voor de VVD. “Minimaregelingen die ervoor zorgen dat mensen in de uitkering blijven, kunnen we beter stopzetten.” De SP ziet het liefst dat de declaratieregeling terugkomt, maar daar voelt wethouder Van Delft niets voor. Zij gelooft dat het maatwerkbudget meer brengt.

Flyer
De vorige wethouder Marleen Damen zegde de raad toe dat er meer bekendheid zou worden gegeven aan minima-regelingen van de gemeente en ook het maatwerkbudget. Er werd gesproken over brieven, flyers en aanpassingen op de website van de gemeente. De sociale wijkteams zitten niet te wachten op een flyer waarop het maatwerkbudget onder de aandacht wordt gebracht. Zij wijzen erop dat het maatwerkbudget geen regeling is waar mensen recht op hebben, maar een eigen fonds waarmee snel iemand geholpen kan worden die bij het sociaal wijkteam in beeld is.

En dat is misschien wel de kern van het probleem. Leiden kent heel veel minimaregelingen maar uit de evaluatie van het nieuwe armoedebeleid dat in 2021 werd uitgevoerd blijkt dat die regelingen bij veel mensen die er gebruik van zou kunnen maken niet bekend zijn.

231 keer
De regeling die wel goed bekend was, de declaratieregeling, waar jaarlijks ruim 4000 huishoudens gebruik van maakten is verdwenen. Met het maatwerkbudget zouden elk jaar zo’n 450 tot 500 mensen geholpen kunnen worden was vooraf de inschatting. Maar in het eerste jaar werd het maatwerkbudget slechts 231 keer toegekend.

Volgens Yvet Bommeljé van de Adviesraad Sociaal Domein is het ook belangrijk dat de medewerkers van het sociaal wijkteam de wijken intrekken. “Wijkteams horen de oren en ogen te zijn in de buurten. Ze zijn te veel gericht op individuele hulpverlening. Er moet meer aandacht naar hoe zit zo’n wijk in elkaar? Wat leeft er precies?”

Het is lastig om te beoordelen of de afschaffing van de declaratieregeling en de invoering van het maatwerkbudget een hele grote stempel hebben gedrukt op de resultaten van het armoedebeleid van de gemeente. Maar het blijft vreemd dat in 2019 de declaratieregeling halverwege het jaar al werd stopgezet, terwijl er wel zes ton werd gereserveerd voor een maatwerkbudget dat bij lange na niet werd opgemaakt en waarvan iedereen achteraf zei: ja, maar dat is ook te verwachten. Iedereen moest er aan wennen.

Boter
Tegen maatwerk is bijna niemand. En ook niet tegen een maatwerkbudget voor sociaal werkers. Het is natuurlijk heel prettig dat je als sociaal werker ook als het nodig is boter bij de vis kunt geven. Hier heb je die fiets, die laptop of geef die tandartsrekening maar hier. Dat probleem of obstakel is uit de weg. Tijd om aan de echte problemen te werken.

Maar als je vooraf inschat dat je 450 tot 500 mensen per jaar gaat helpen op die manier. En royaal meer dan een half miljoen ervoor op de begroting zet, dan is het lastig uit te leggen aan mensen voor wie 210 euro per jaar uit de declaratieregeling een flink bedrag is, dat je dat aantal bij lange na niet haalt.

Omdat niet iedereen de weg naar het sociaal wijkteam of het jeugdteam weet te vinden. Omdat er misschien te weinig sociaal werkers in de stad zijn. Misschien helpt het als iedere inwoner van Leiden eens om zich heen kijkt in zijn of haar omgeving en zich afvraagt: heb jij iets nodig?

Op de website van de gemeente Leiden staat een quickscan waar je kunt kijken voor welke minimaregelingen je in aanmerking komt.

In eerdere afleveringen van de podcastserie ‘Geen rooie cent – het vervolg’ staan mensen centraal die zelf onder de armoedegrens leven. Lees en luister hier de verhalen terug. Zoals Jutta, Hans en Marieke. En Paula van de Voedselbank, vaak gezien als de personificatie van armoede in Leiden.

De podcastserie ‘Geen rooie cent – het vervolg’ is mede mogelijk gemaakt door een financiële bijdrage van het mediafonds.

Leiden Maatschappij Geen rooie cent