Nieuwe coalitie moet stad veel meer bij beleid betrekken

Als er straks een nieuwe coalitie wordt gevormd, moet die niet alleen breder van samenstelling zijn, maar ook weer veel meer ruimte laten voor de inbreng van oppositiepartijen en ook van de inwoners. Dat hebben veel Leidse politieke partijen de afgelopen weken gezegd tegen de drie informateurs die door GroenLinks aan het werk waren gezet en afgelopen vrijdag hun advies uitbrachten. In het eindrapport van de informateurs Rob van Lint, Yvonne van Delft en Mart Keuning wordt die wens overgenomen.

Een coalitie van GroenLinks, D66, PvdA en CDA is politiek breder en steunt op meer zetels dat het vorige college. Namelijk 22 in plaats van 21 (en de laatste maanden 20). Ook wordt aangeraden om een beleidsprogramma op hoofdlijnen op te stellen, zodat niet alle belangrijke onderwerpen weer voor vier jaar zijn dichtgetimmerd en de oppositie er voor spek en bonen bij zit. “Een combinatie van een bredere coalitie met verschillende politieke kleuren en een beleidsakkoord op hoofdlijnen, draagt bij aan meer ruimte voor de gemeenteraad en meer ruimte voor dualisme.”

Vandaag of morgen wordt bekend wie namens GroenLinks Leiden als formateur wordt aangesteld. Die kan dan met het adviesrapport van de verkenners in de hand aan de slag om te kijken of GroenLinks, D66, PvdA en CDA inderdaad voldoende tot elkaar kunnen komen om een nieuwe coalitie te vormen. Eind mei moet er dan een beleidsakkoord liggen, zo is de planning.

College
De wethouders van een coalitie die uit de vier partijen bestaat die als eerste met elkaar gaan onderhandelen, zijn zo goed als zeker Ashley North en Yvonne van Delft voor GroenLinks, Fleur Spijker namens D66, Abdelhaq Jermoumi namens de PvdA en Julius Terpstra voor het CDA.

Niet van harte
Overigens doen ook de vier partijen die nu met elkaar om tafel gaan dat niet allemaal van harte. Tot het laatste moment heeft D66 geprobeerd om het CDA buiten de deur te houden en in plaats daarvan als eerste te proberen om een coalitie te smeden die bestaat uit GroenLinks, D66, PvdA en VVD. Die combinatie geldt nu als terugvaloptie, mocht de huidige coalitie er met het CDA niet uitkomen.

De criteria die de verkenners hebben genoteerd voor de beoordeling van mogelijke coalities zijn het op hoofdlijnen voortzetten van de huidige beleid dat wordt omschreven als duurzaam en sociaal. Ook moet het gaan om een stabiel meerderheidscollege dat bij voorkeur steunt op meer dan 21 zetels. Vier partijen is het maximum en het politieke profiel moet worden verbreed.

ChristenUnie
Over die voorgestelde coalitie is overigens best het een en ander te doen. De partijen die nu niet aan tafel worden gevraagd om coalitieonderhandelingen te voeren, vragen zich deels af waarom. Dat geldt overigens niet zo zeer voor de ChristenUnie. Pieter Krol van de CU zei meteen na de verkiezingen al dat de huidige drie coalitiepartijen nu aan zet zijn. Dat standpunt huldigt hij nog steeds: “We doen alleen mee als er een duidelijke inhoudelijke meerwaarde is de ChristenUnie.”

Partij Sleutelstad
Zo vindt de Partij Sleutelstad (PS) het bijvoorbeeld raar dat er alleen opties tussen GroenLinks en verliezers van de verkiezingen worden overwogen. “Doet dat recht aan de verkiezingsuitslag?” Het antwoord op de vraag waarom de PS niet wordt overwogen als collegepartij is overigens glashelder. De PS wil als enige van de tien partijen dat er een minderheidscollege komt. Dat zien de andere partijen niet zitten en ook het informateurstrio denkt dat een stad als Leiden daarmee niet uit de voeten kan.

Partij voor de Dieren
Dat de Partij voor de Dieren als winnaar van de verkiezingen niet mee mag praten, ligt ook voornamelijk aan die partij zelf. Zo is te lezen in het verslag van de informateurs. “De Partij voor de Dieren heeft duidelijk gemaakt dat ze op onderwerpen die raken aan het bestaan van deze partij, zoals het behoud van de aanwezige natuur in de stad, weinig tot geen bereidheid hebben om compromissen te sluiten. En dat compliceert het sluiten van een akkoord tussen vier partijen dusdanig dat de verkenners geen vertrouwen hebben in een goede uitkomst. Daar komt bij dat het profiel van het nieuwe college dan juist smaller zou worden in plaats van breder.

Studenten Voor Leiden
Ook de SVL schuift niet aan bij de formatiegesprekken. “We zijn best teleurgesteld”, laat fractievoorzitter Mitchell Wiegand Bruss weten. Volgens de informateurs heeft de SVL dat in de eerste plaats aan zichzelf te wijten. “Studenten voor Leiden heeft als nieuwe partij in de Leidse gemeenteraad aangegeven zich de komende periode eerst te willen richten op het  opbouwen van hun partij.” Wiegand Bruss stelt daar tegenvoer dat zijn partij ook heeft aangegeven een sterke verantwoordelijkheid te voelen om mee te spreken over de vorming van de nieuwe coalitie. “Gezien de verkiezingsuitslag vinden wij dat logisch, maar dat hoorde ik niet terug. We betreuren het dat wij ondanks de grote winst niet worden uitgenodigd. Ondanks dat ons programma dicht in de buurt komt met die van de informerende partijen, worden wij blijkbaar als studentenpartij nog niet serieus genomen.” Bij college deelname zou Wiegand Bruss zelf als wethouder toetreden. Nu dat niet gebeurt, belooft hij zich vanuit de raad hard te gaan maken om de stem van de jongeren en studenten van Leiden te laten horen.

VVD
Fractievoorzitter Maarten de Crom van de VVD Leiden houdt zich wat op de vlakte. “Hoewel wij het jammer vinden dat ons als derde partij van de stad geen plek is gegund aan de onderhandelingstafel, wensen wij alle partijen veel succes en wijsheid toe in de gesprekken die gaan komen”, is alles wat hij er nu over kwijt wil. Helemaal als een verrassing zal het ook niet zijn gekomen. Met name tussen de VVD enerzijds en GroenLinks en de PvdA anderzijds gaapt een diepe programmatische kloof die lastig te overbruggen is.

SP
Van de SP is nog geen reactie vernomen, maar de partij van Antoine Theeuwen is niet nodig voor een meerderheid, verloor bij de verkiezingen en werd alleen door de PvdA genoemd als voorkeurspartij om als vierde aan een college deel te nemen. Ook hier geldt dat de verbreding die de meeste partijen willen daarmee niet zou worden gerealiseerd.

D66
D66 kiest volgens het adviesrapport van de informateurs voor verbreding van de huidige coalitie met een vierde partij vanuit de rechterzijde in het politieke spectrum. De SP, Partij voor de Dieren en Studenten voor Leiden passen niet in dat beeld. D66 voegde daaraan toe dat verbreding van de huidige coalitie met het CDA voor haar geen optie is. Volgens D66 fractievoorzitter Fleur Spijker kan het CDA niet gezien worden als een geschikte of logische vierde partij. Spijker verwijst daarbij naar de opstelling van het CDA in de afgelopen periode en vindt de Christendemocraten niet voorspelbaar en niet stabiel genoeg voor deelname in een dergelijke coalitie. Voor D66 is de VVD de gewenste vierde partij in een coalitie vanwege gedeelde waarden, inhoud en de uitkomst van de verkiezingen.

De informateurs laten zich weinig gelegen liggen aan het tegenstribbelende D66. “We kunnen niet volgen waarom D66 bij voorbaat een coalitie met het CDA niet zou willen verkennen.  Onze gespreksronde heeft ons de overtuiging gebracht dat het CDA in de komende periode een constructieve koers wil varen en in een college actief wil bijdragen aan de voorgestane programmatische lijn. Programmatisch staat het CDA dichter bij deze lijn dan de VVD. Daarbij doet een coalitie GroenLinks, D66, de PvdA en het CDA – gegeven de door ons  gehanteerde criteria – het meest recht aan de verkiezingsuitslag”, zo tekenden ze op. “D66 heeft aangegeven niet met het CDA in een college te willen. Maar hoewel er andere combinaties mogelijk zouden zijn, vinden we dat die inhoudelijk minder recht doen aan de richting die door de verkiezingsuitslag wordt aangegeven. Daarmee is ons appèl aan D66 om deze  combinatie op inhoud te verkennen.”

Poot stijf
Dat de verkenners hun poot stijf hielden, had effect. Nog tijdens de presentatie van het adviesrapport meldde D66-leider Fleur Spijker in een appje dat ze als nog met GroenLinks, PvdA en CDA om tafel gaat. “De voorkeursvariant van de informateurs is niet de onze, maar als tweede partij van de stad staan wij altijd open voor het gesprek.” Volgens Spijker staat het vormen van een stabiel, betrouwbaar en onder de Leidenaren breed gedragen gemeentebestuur nu op de eerste plaats. “Er liggen grote taken voor een duurzamere stad met meer  woningen en een stabiel vestigingsklimaat. De voorkeurscoalitie is een andere dan D66 heeft geadviseerd bij de verkennende gesprekken. Wij nemen verantwoordelijkheid en gaan de gesprekken aan.”

PvdA
De PvdA is wel enthousiast over de voorgestelde voorkeurscoalitie. “We willen het gesprek met die andere partijen graag aangaan”, meldt fractievoorzitter Abdelhaq Jermoumi die die functie overigens niet lang zal vervullen als de gesprekken slagen. Hij is de wethouderskandidaat van zijn partij. Zaken waarop de PvdA fors wil inzetten bij de onderhandelingen zijn de wooncrisis, het klimaat en duurzaamheid. Ook meer gelijke kansen voor alle Leidse kinderen en inwoners die in armoede leven of terecht dreigen te komen wil de partij helpen. “Kortgezegd: We willen dat een nieuw college werk maakt van kansengelijkheid en bestaanszekerheid. Elke Leidenaar verdient een gelijke kans op goed onderwijs en goede gezondheid.”

GroenLinks
Nu GroenLinks als grote winnaar van de verkiezingen ook de grootste partij van de stad is geworden, is die partij ook aan zet bij de collegevorming. De keuze voor het voortzetten van de huidige coalitie, aangevuld met het CDA, komt dan ook van die partij. “Voor GroenLinks is het CDA de meest gewenste vierde partij in een coalitie”, tekenden de informateurs op. Ashley North en Yvonne van Delft zijn en blijven de wethouders voor de partij.

CDA
Het CDA toont zich positief over het voorstel van de informateurs om als eerste optie een mogelijke coalitie van GroenLinks, PvdA, D66 en CDA te verkennen. Fractievoorzitter Julius Terpstra wil met een open houding het gesprek met GroenLinks, D66 en PvdA aangaan. “Er liggen vele uitdagingen voor de stad de aankomende jaren. We zien er naar uit om in gezamenlijkheid aan deze uitdagingen voor Leiden te werken. De inzet van het CDA voor de onderhandelingen is in ieder geval dat het nieuwe gemeentebestuur aan de slag gaat met betaalbare woningen voor iedere Leidenaar, een sterk verenigingsleven en veilige en groene wijken waar kinderen veilig kunnen spelen.”

Participatie
Om ervoor te zorgen dat burgerparticipatie de komende raadsperiode beter van de grond komt, adviseren de informateurs om de structuur van de commissie- en raadsvergaderingen aan te passen. Tijdens de vergaderingen zou veel meer gelegenheid moeten zijn voor discussie tussen raad en college, maar ook tussen de stad en de raadsleden. “De huidige structuur van vergaderingen prikkelt niet om het gesprek met de stad en met experts aan te gaan in de fase dat de raad aan zet is”, aldus het adviesrapport. “Dat vraagt om andere vormen dan een  inspraakreactie van 3 minuten.”

Verschillende partijen hebben in hun gesprekken met de informateurs aangegeven open te staan voor vernieuwing met het oog op inbreng van de stad. Daarbij zijn bijvoorbeeld het verkennen van aanvullende participatie-instrumenten genoemd. Een burgerberaad of burgerforum. Ook het verhelderen van de positie van wijkverenigingen in de stad werd genoemd, evenals het vaker betrekken van experts van buiten de organisatie.

Ondersteuning
Om de verschillende fracties voldoende in de gelegenheid te stellen om het raadswerk goed te kunnen doen, zou ook gekeken moeten worden of er meer ondersteuning nodig is. Daarbij zou ook goed geluisterd moeten worden naar de wensen van met name de kleinere fracties die met minder mensen alle onderwerpen moeten behandelen. Ook het instrument om in  scenario’s te werken komt nog niet goed van de grond, maar is wel een veelgenoemd instrument om de rol van de raad recht te doen. Het college legt de raad bij voorkeur verschillende opties voor waaruit dan kan worden gekozen.

Vertrouwen
De stad meer ruimte geven door een beleidsakkoord op hoofdlijnen en de coalitie verbreden. Dat zijn breed gedeelde wensen onder de politieke partijen in de Leidse raad. Een brede coalitie kan de collegepartijen wel  prikkelen om hun belangen te beschermen door daarvan zoveel mogelijk in een akkoord vast te leggen. En dat zou de ruimte van de raad en de stad juist weer inperken. Tegelijkertijd is er bij een bredere coalitie tegenspraak georganiseerd, niet alleen tussen oppositie en coalitie, maar ook onder de collegepartijen onderling. Daarvoor is wel voldoende onderling vertrouwen nodig.

Alle fracties zijn voorstander van een beleidsakkoord op hoofdlijnen, met meer ruimte voor de raad en de stad. Een compact akkoord waarbij de focus ligt op doelstellingen en minder op het hoe. D66 heeft in de gesprekken de mogelijkheid genoemd om gebruik te maken van een aanvullend raadsakkoord dat met alle partijen wordt gesloten. Dat zou dan een aanvulling  vormen op een beleidsakkoord dat alleen door de collegepartijen wordt gesloten.

Klimaat
Sommige partijen zijn minder bereid om compromissen te sluiten op onderdelen van de verduurzamingsopgave, bijvoorbeeld bij het vergroenen van de wijken. Dat is onder meer het  geval bij GroenLinks en in nog sterkere mate bij de Partij voor de Dieren. Ook andere partijen maken een speerpunt van klimaatbeleid. Bijvoorbeeld Studenten voor Leiden. De SP, het CDA en de ChristenUnie leggen vooral de nadruk op de energietransitie en energiearmoede.

Autoluw
Een belangrijk speerpunt voor de VVD is bereikbaarheid met de auto en voldoende parkeerplekken in de stad. In zekere mate geldt dit ook voor Partij Sleutelstad. Op inhoudelijk vlak kan
dit een lastig punt zijn voor partijen die de Autoluwe Binnenstad als prioriteit benoemen, zoals GroenLinks. Er zijn ook partijen, D66 bijvoorbeeld, die de ontwikkeling van de Autoluwe Binnenstad willen temporiseren.

Sociaal domein
Bij deze financiële keuzes kwam het financiële ‘hek’ om het sociaal domein in de gesprekken als een belangrijk onderwerp naar voren. Onder meer bij de VVD, de Partij voor de Dieren en D66. Voor deze partijen zit de discussie rondom het hek vooral op het argument dat tekorten in het sociaal domein niet ten koste mogen gaan van andere beleidsterreinen en  investeringen in de stad.

Sleutelpas
Aan de andere kant zijn er partijen die juist (extra) willen investeren in het sociaal domein. Dat geldt bijvoorbeeld voor de PvdA. Voor deze partij geldt bestaanszekerheid en kansengelijkheid als topprioriteit. Aanvullend hierop hecht de ChristenUnie grote waarde aan het bestrijden van (dreigende) armoede en schulden. De SP en Partij Sleutelstad gaan een stapje verder en geven aan dat ze het ingezette beleid (en de bezuinigingen) in het sociaal domein op onderdelen willen terugdraaien. Ook GroenLinks wil werk maken van een sociale en eerlijke stad. Onder meer door het invoeren van een ‘Leidse Sleutelpas’ voor iedereen, met korting op cultuur en sport én met gratis aanbod voor minima.

Woningbouw
De Partij voor de Dieren noemt de groennorm leidend; als deze door de woningopgave overschreden dreigt te worden, dan kiest deze partij voor bouwen in een regiogemeente. Meerdere partijen noemen het belang van samenwerking met de regio op dit thema. Opvallend is het percentage dat partijen willen bouwen voor sociale woningbouw, dit varieert van 30 tot 40%. Voor bijvoorbeeld de PvdA en GroenLinks is het bouwen van voldoende sociale woningen een belangrijk thema. Zij zijn dan ook een voorstander van de 40%-norm voor sociale  woningbouw. Ook de SP, de ChristenUnie en Partij Sleutelstad hechten specifiek waarde aan de betaalbaarheid van woningen. Sommige partijen vragen juist meer aandacht voor het middensegment, zoals de VVD, andere partijen willen voor alle groepen blijven bouwen: van studenten- en starterswoningen tot seniorenwoningen. Dat laatste is bijvoorbeeld het geval bij het CDA en D66. Bouwen in de Oostvlietpolder is voor de fracties niet bespreekbaar, behalve voor de VVD.

Verkamering
Uit het gesprek met de PvdA blijkt dat zij nog steeds negatieve effecten op de leefbaarheid zien door verkamering, maar dat ze breed kijken naar oplossingen. Er zijn volgens de PvdA ook andere manieren om deze negatieve effecten te dempen. De PvdA noemt bijvoorbeeld het invoeren van een zelfbewoningsplicht. Voor een partij als Partij Sleutelstad is het dereguleren van het verkameringsbeleid een onbespreekbaar onderwerp. Ook Partij voor de Dieren pleit voor sterkere regulering.

Cultuur
Partijen vinden culturele huisvesting, cultuuraanbod en toegankelijkheid van cultuur belangrijke onderwerpen. De eensgezindheid op hoofdlijnen is duidelijk op dit thema en biedt  voldoende aanknopingspunten voor samenwerking. Hiervoor is het wel nodig dat partijen het eens worden over hoe dit er precies uit moet zien en welke maatregelen en financiële
ruimte hier tegenover staan. Dit vergt nader overleg.

Lastenverzwaring
VVD, D66, CDA en Partij Sleutelstad zijn het meest uitgesproken tegen lastenverzwaringen en kiezen daarom voor het beperken van nieuwe beleidsambities. Ook de SP en Studenten voor Leiden geven aan dat de lokale lasten al hoog genoeg zijn. Voor de ChristenUnie is het vooral van belang dat mensen worden ontzien die het al moeilijk hebben en dat de gemeente meer inzet op de preventie van armoede en schulden. De overige partijen vinden ook dat de financiën op orde moeten zijn en dat mensen met een laag inkomen moeten worden ontzien.

GroenLinks, de PvdA en de Partij voor de Dieren zijn wel bereid kritisch te kijken naar de wijze waarop noodzakelijke investeringen toch kunnen worden uitgevoerd, waarbij beperkte lastenverzwaringen niet worden uitgesloten en bespreekbaar zijn als dat nodig is.

Naast bovengenoemde thema’s, hebben de verschillende fracties ook de volgende punten genoemd die voor hen belangrijk zijn. Het gaat daarbij om  de opvang van vluchtelingen en aandacht voor statushouders, extra capaciteit voor handhaving, verkeersveiligheid, het Leiden Bio Science Park, wijkaanpak en -vervangingen, investeren in de stad en samenleving, zoals  in sportaccommodaties en bibliotheken, veiligheid en leefbaarheid van wijken en dierenwelzijn.

Werkdruk
Veel raadsleden vinden de werkdruk te hoog. Dat belemmert hen om de breedte van het raadswerk goed uit te voeren, waarbij vooral het ‘de stad in gaan’ onder druk komt te staan. Ook
noemen fracties dat het de kwaliteit van besluiten zelf in gevaar brengt. De informateurs noemen dat ‘een serieus signaal’. “We adviseren de gemeenteraad zelf stappen te nemen om de  agendadruk te verlagen. Daar hoort bij dat niet alles kan, en het is daarvoor nodig dat het college voldoende vooruit plant om ook een goede planning van de raad mogelijk te maken. Ook brengt het een verantwoordelijkheid voor de raad mee om op hoofdlijnen te blijven sturen.”

Leiden Politiek Gemeenteraadsverkiezingen 2022