Bijzonder mini-boekje uit 1690 laat zien hoe de jeugd zich vroeger vermaakte

De Leidse Universiteitsbibliotheek heeft een bijzonder, klein boekje aangeschaft. Het werd gedrukt in 1690 en wordt een steekboekje genoemd. Het werd destijds veel gebruikt door jongeren als een soort amoureus gezelschapsspel. Iemand stak op een willekeurige plek een speld erin en vond daar dan een tekst of een situatie die op het karakter of uiterlijk van iemand uit de groep van toepassing was. Het is één van de weinige overgebleven exemplaren.

Het boekje is ongeveer vijf bij vier centimeter en niet meer dan een centimeter dik. Iemand heeft er twee zilveren slotjes opgezet en de kaft voorzien van een leren omhulsel. “Dat is waarschijnlijk de redding van het boekje geweest”, zegt conservator Kasper van Ommen van de universiteitsbibliotheek. “Blijkbaar is het steekboekje voor iemand heel belangrijk geweest. Want je kan je voorstellen dat als je met speld steeds tussen de bladzijden prikt, het snel beschadigd raakt. Dit is dan ook het enige exemplaar dat we kennen in Europa.”

Van Ommen sluit niet uit dat er nog meer van deze boekjes op een zolder kunnen liggen, maar bij bibliotheken liggen ze in ieder geval niet. “We hebben deze gevonden bij een antiquariaat. We hebben er met hulp van fondsen 3500 euro voor betaald. En gezien de zeldzaamheid van het boekje vind ik dat een redelijke prijs.”

Wat het steekboekje zo interessant maakt, is dat het laat zien hoe jongeren zich vroeger vermaakten. “Een steekboekje is eigenlijk een gezelschapsspel voor jonge mannen en vrouwen”, legt Van Ommen uit. “Waar het boekje openviel nadat de speld erin was gestoken zag je dan twee gedichtjes, één voor de man en één voor de vrouw. En die werden dan in het gezelschap voorgelezen. En dat kon dan heel hilarisch zijn omdat de gedichtjes vaak over de liefde gingen.”

Gezelschapsspel
Van Ommen weet dat dit soort steekboekjes in de 17e eeuw in groten getale zijn gedrukt en dus ook veel gebruikt werden. “Maar dit is dus het enige exemplaar wat we nu kennen en we zijn er dan ook heel blij mee.” Volgens de conservator geeft het steekboekje een mooie inkijk in de populaire cultuur van die tijd. “Hoe vermaakte men zich in die tijd? Je zou kunnen zeggen dat dit het gezelschapsspel was voordat de techniek zich ontwikkelde en er radio, tv en internet was.”

Het boekje komt in de catalogus van de UB te staan zodat iedereen het kan zien. Ook zal een onderzoeker gaan bekijken wat voor liedjes er in het steekboekje staan en hoe het gebruikt werd.

Cultuur Leiden