Voortbestaan medische faculteit LUMC kan in gevaar komen, ziekenhuis ziet ernst niet in

De academische status van het Leids Universitair Medisch Centrum en daarmee het voortbestaan van de medische faculteit, kan in gevaar komen als er nogmaals fraude wordt ontdekt. Dat concludeert een commissie die onderzocht hoe het kon gebeuren dat er binnen het LUMC structureel gefraudeerd werd met Europese subsidies. Het ziekenhuis lijkt niet te beseffen hoe ernstig dit is, is een van de conclusies.

Het rapport is in handen van Omroep West en Follow the Money. De commissie is door de Raad van Bestuur van het LUMC gevraagd te kijken hoe de zaken konden lopen zoals ze zijn gelopen. Belangrijkste conclusies: afdelingen weten van elkaar niet wat ze doen, iedereen is alleen met zijn eigen ding bezig en medewerkers gedragen zich vaak ‘arrogant’.

Een andere conclusie: er zijn nog nauwelijks maatregelen genomen om herhaling van fraude te voorkomen. Bovendien merkt de commissie op dat medewerkers geregeld een enorme druk voelen om te presteren, dat er geen eenduidige procedures zijn om projecten te beoordelen en er vaak onder grote tijdsdruk, ook slechte, voorstellen worden goedgekeurd. Dit werkt fouten en gesjoemel in de hand.

Veertig medewerkers
De commissie werd voorgezeten door Albert Scherpbier, oud-decaan van het Universitair Medisch Centrum Maastricht waar hij ook vicevoorzitter van de Raad van Bestuur was. Samen met een jurist interviewde hij veertig medewerkers van het LUMC. Die waren geselecteerd door de Raad van Bestuur van het Leidse ziekenhuis.

Scherpbier schetst een onthutsend beeld. ‘Divisies en afdelingen lijken weer door te gaan met de eigen bezigheden. (…) Slechts enkelen bedachten dat een gebrek aan financiële integriteit, ook een gebrek aan wetenschappelijke integriteit zou kunnen betekenen’, staat in het rapport. Scherpbier merkt verder op dat de fraude niet kan worden gezien ‘als eenmalig incident waarin een paar enkelingen over de schreef zijn gegaan, maar als iets dat samenhangt met de heersende moraal en de onderlinge verhoudingen in het academisch ziekenhuis’.

Structurele fraude
In december 2022 blijkt er sprake te zijn van structurele fraude. Het ziekenhuis legt de schuld bij het inmiddels opgeheven subsidiebureau Percuros uit Den Haag, dat veel onderzoekssubsidies voor het LUMC regelde in Brussel. Dat bureau stond binnen het ziekenhuis al jaren bekend om vreemde declaraties, maar de Raad van Bestuur deed niets met die signalen. Medewerkers van het LUMC dachten ook lange tijd dat de baas van het bureau bij het ziekenhuis in dienst was, blijkt uit gesprekken die Omroep West en Follow the Money voerden.

Het Research Executive Agency (REA) van de Europese Commissie nam eind 2022 maatregelen tegen het LUMC en Percuros. REA verdeelt de beschikbare onderzoekssubsidies. Een klokkenluider trok in 2022 aan de bel, omdat ze was ontslagen bij een project en haar promotieonderzoek niet kon afmaken. Reden voor haar ontslag was de weigering om mee te werken aan de fraude. Er waren toen ook al andere signalen dat er dingen niet klopten. Na maanden onderzoek werden maatregelen genomen. Er loopt nog een Europees strafrechtelijk onderzoek naar het Haagse subsidiebureau Percuros.

Na intern onderzoek werden in april vorig jaar drie medewerkers van het LUMC ontslagen, omdat ze wisten van de fraude maar er nooit melding van maakten. Het LUMC is door REA uit zeven internationale projecten gezet en loopt daarmee bijna 3,5 miljoen euro aan onderzoekssubsidies mis. Ook de subsidie voor projecten waarbij is gefraudeerd ligt rond dit bedrag.

Hoogleraar blijft zitten
In de brieven van REA, die in het bezit zijn van Omroep West en Follow the Money, duikt de naam van hoogleraar Ferry Ossendorp geregeld op. REA maakt zich grote zorgen over zijn rol bij de fraude, blijkt uit de brieven. Ossendorp zit nog altijd op zijn stoel. Na een publicatie van Omroep West en Follow the Money in november, besloot decaan Pancras Hogendoorn van het LUMC wel per direct zijn functie neer te leggen.

Hogendoorn was ook vicevoorzitter van de Raad van Bestuur. Hij had in december 2021 een gesprek met een promovendus die werd ontslagen, omdat ze weigerde mee te werken aan de fraude, maar hij heeft dit gesprek nooit gemeld en er niets mee gedaan. Officieel heet het dat hij tijdelijk zijn functie heeft neergelegd, omdat hij ‘signalen had gemist’.

Oude garde aan de top
De commissie Scherpbier constateert nu dat de oude garde nog altijd op ‘een aanzienlijk aantal sleutelposities’ zit binnen het LUMC en daar de touwtjes in handen heeft. Veel medewerkers geven volgens de onderzoekers aan dat er sprake is van ‘een zekere arrogantie, gebaseerd op de positie van Leiden in het verleden’. Een positie die Leiden nu dus niet meer lijkt te hebben.

De oude garde en die arrogantie frustreren volgens het rapport pogingen om de cultuur binnen het universitaire ziekenhuis te veranderen van top-down naar een meer open cultuur. Scherpbier concludeert wel dat sommige zaken inmiddels anders geregeld worden, maar dat geldt nog lang niet voor alles. En dat levert gevaar op voor de toekomst. Een hard oordeel wordt ook geveld over de Raad van Bestuur die nooit maatregelen nam.

Weinig maatregelen
Bijna vijf jaar nadat de eerste signalen van fraude bekend werden is er dus nog altijd weinig gedaan om dit in de toekomst te voorkomen, stellen de onderzoekers. Bovendien lijken LUMC-wetenschappers niet te beseffen dat zo’n fraude de goede naam van het LUMC flink aantast. Herhaling kan, volgens Scherpbier, in het ergste geval betekenen dat het de ‘license to operate’ als een universitair ziekenhuis verliest, dat het LUMC niet meer als universitair ziekenhuis mag opereren.

“Als het LUMC zijn academische status kwijtraakt, betekent dit dat het ziekenhuis niet langer bevoegd is om mensen op te leiden, promotieplekken te faciliteren of wetenschappelijk onderzoek uit te voeren”, legt Rob van Eijbergen uit. Hij is hoogleraar Integriteit van Organisaties bij de Universiteit voor Humanistiek in Utrecht. Van Eijbergen heeft overigens ook kritiek op dit rapport. Hij zegt dat er te weinig mensen zijn gesproken en hekelt het feit dat mensen die slachtoffer zijn geworden van de fraude niet zijn gehoord.

Follow the Money
Het LUMC laat in een reactie aan Omroep West en Follow the Money weten het rapport en de aanbevelingen serieus te nemen. Een woordvoerder benadrukt dat er geen onderzoek is gedaan naar de fraude zelf, maar naar wat er schort aan de organisatie waardoor het mis kon gaan. Dit rapport is in oktober en november 2023 besproken met medewerkers tijdens verschillende personeelsbijeenkomsten. Er zijn volgens de woordvoerder ook plannen gemaakt om de sfeer en de onderlinge verhoudingen binnen het ziekenhuis te verbeteren.

Dat was de verantwoordelijkheid van decaan Pancras Hogendoorn. Omdat die eind vorig jaar opstapte na een publicatie van Omroep West en Follow the Money heeft de uitvoering hiervan vertraging opgelopen. Op dit moment loopt binnen het ziekenhuis nog een onderzoek naar de geconstateerde fraude rond Percuros en de rol van de Raad van Bestuur hierin. Dit onderzoek moet volgende maand klaar zijn.

Leiden Maatschappij Percuros