Leids vaccin blijft veelbelovend, onderzoek verder uitgebreid

De praktijktests naar de beschermende werking van het Leidse coronavaccin gaan een nieuwe fase in. Naast het grote lopende onderzoek naar het effect van één enkele dosis van het vaccin is nu een studie gestart waarin proefpersonen twee keer een vaccinprik krijgen. De vraag is of mensen na een tweede dosis extra lang immuun blijven tegen het virus.

Dat heeft Johnson & Johnson (JnJ), het Amerikaanse moederbedrijf van Janssen Vaccines, bekendgemaakt. Aan de nieuwe vaccinstudie gaan in totaal 30.000 proefpersonen meedoen, verspreid over negen landen op vijf continenten. Europa krijgt daarin een flink aandeel, met proefpersonen in Duitsland, België, Frankrijk, Spanje en het Verenigd Koninkrijk.

IJskoud
De uitbreiding van het onderzoek naar het Leidse vaccin komt na een week waarin twee andere vaccins, van Pfizer en Moderna, wereldwijd de voorpagina’s haalden. Uit de eerste resultaten van praktijktests bleek dat beide middelen bij onverwacht veel proefpersonen effectief waren. Ze bleken in 90 en 94 procent van de gevallen bescherming te bieden tegen het coronavirus.

Maar de race is nog niet gelopen. Er wordt nog gewacht op resultaten bij meer proefpersonen. Ook is nog niet zeker hoe lang deze vaccins bescherming blijven bieden. Bovendien hebben ze een zwak punt: ze moeten ijskoud bewaard worden.

Bij het vaccin van Moderna is dat probleem nog te overzien: het blijft een maand goed in de koelkast en een half jaar bij min 20 graden. Maar voor het middel van Pfizer zijn echte super-diepvriezers van min 80 graden nodig. Dat maakt de verspreiding van dit vaccin een lastige klus. Voor de distributie van miljoenen doses Pfizer-vaccin zouden honderden supergekoelde bestelwagens gebouwd moeten worden.

Wat het voor deze twee vaccins nog ingewikkelder maakt, is dat je er twee doseringen van nodig hebt voordat je voldoende beschermd bent. Dat vraagt dus twee keer om een heel circus van ijskoude opslag en transport. Plus het twee keer oproepen en inenten van bevolkingsgroepen.

Twee troeven
Het Leidse vaccin, waarvan Nederland al 7,8 miljoen doses gereserveerd heeft, ligt in de praktijkproeven wel iets achter op deze koplopers, maar het heeft twee troeven waardoor het nog steeds als veelbelovend geldt. Ten eerste zijn er geen massa’s diepvriezers voor nodig. In de koelkast blijft het al minstens drie maanden goed. Dat is wel zo makkelijk voor huisartsen of medische posten in ontwikkelingslanden.

Ook het Oxfordvaccin van AstraZeneca, dat gezien wordt als nummer drie in de vaccinrace, kan zonder diepvries een tijd bewaard worden. Maar zoals het er nu uitziet, zijn daarvan wel twee doseringen van dit vaccin nodig om genoeg immuniteit tegen het coronavirus op te bouwen.

En daar is de tweede troef van het Leidse vaccin: één enkele dosering van dit middel leverde bij de eerste praktijkstudies al een ‘robuuste immuunrespons’ op. Na één prikje zou je dus al een stevige bescherming tegen het virus hebben. Dat kan het Leidse vaccin extra aantrekkelijk maken – als het met succes door de lopende ‘fase 3’-studie met 60.000 proefpersonen komt.

Pauze voorbij
Half oktober was er een kleine tegenslag. Eén proefpersoon was ernstig ziek geworden. Dit hoefde niks met het vaccin te maken te hebben, want tussen zo’n aantal mensen kan altijd iemand met een verborgen kwaal zitten. Maar voor de zekerheid werd dit toch eerst grondig uitgezocht. Intussen zijn alle zorgen weggenomen. De onderzoekpauze is voorbij en proefpersonen krijgen weer een prikje met het Leidse vaccin.

De komende maand wordt spannend. Gewacht wordt op het moment dat genoeg proefpersonen het coronavirus zijn tegengekomen. Want dan kan vastgesteld worden of het Leidse prikje hen goed tegen de ziekte Covid-19 beschermd heeft. Nu de pandemie vooral in de VS zo massaal om zich heen grijpt, komt dat moment snel naderbij. Een honderdtal besmettingen zijn al genoeg voor een eerste oordeel of het vaccin zijn werk doet.

Verkoudheid
Als de resultaten zo goed zijn als gehoopt, kan JnJ vlak na de jaarwisseling de aanvraag voor officiële goedkeuring van het vaccin indienen. De beoordelingsinstanties zitten er al klaar voor. En wat kan helpen bij de goedkeuring, is dat het Leidse vaccin veel gemeen heeft met een al eerder goedgekeurd Ebolavaccin. Daardoor is al veel bekend over de veiligheid en de – zeer beperkte – bijwerkingen ervan.

De basis van het vaccin is een onschuldig menselijk verkoudheidsvirus. Alleen is daaraan een kenmerkend, maar onschadelijk, stukje van het coronavirus toegevoegd. Als je het vaccin toegediend krijgt, leert je immuunsysteem daardoor het coronavirus herkennen en zo ben je dan voorbereid op het moment dat je het echte virus tegenkomt.

Langer immuun?
Het Oxfordvaccin van AstraZeneca werkt op een vergelijkbare manier, maar de basis van dat vaccin is een verkoudheidsvirus dat afkomstig is van apen. Dit kleine verschil kan misschien verklaren waarom het Leidse vaccin in de eerste onderzoeken wat effectiever leek.

Van de vier veelbelovende vaccinkandidaten (de chinese en russische niet meegeteld) is het Leidse vaccin het enige waarvan verwacht wordt dat het al met één dosering genoeg bescherming biedt. Dat is een belangrijke troef.

Maar zoals gezegd is JnJ deze week toch ook een nieuwe grootschalige studie begonnen met twee doses van het vaccin. Die stap wordt genomen nu er steeds meer discussie is over de vraag hoe lang iemand immuun blijft tegen dit coronavirus. Dat geldt als je ‘gewoon’ de ziekte hebt gehad, maar dezelfde vraag speelt ook bij vaccinatie.

Dus kijken de ontwikkelaars van het Leidse vaccin vooruit en gaan ze kijken of mensen na twee doses misschien langer immuun blijven. Dit onderzoek loopt door tot eind 2021, dus het definitieve antwoord laat nog even op zich wachten.

Dit artikel past binnen het project “De coronamarathon”. De research wordt mogelijk gemaakt door het Leids Mediafonds

Leiden Maatschappij Coronacrisis De virus-estafette vaccinatie