Drie buurgemeenten van Leiden hebben in 2020 opvallend meer sterfgevallen te betreuren gehad dan in andere jaren. Deze ‘oversterfte’ viel vooral tijdens de eerste coronagolf. Daarbij ging het om veel meer doden dan er geteld zijn in de coronastatistieken van het RIVM. Alles wijst erop dat corona de hoofdschuldige van deze sterftepiek was.
Dat blijkt uit cijfers en analyses van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). Ze geven een completer beeld dan het RIVM. Want naast sterfgevallen van mensen die op corona getest zijn, telt het CBS ook gevallen mee waar corona achteraf als doodsoorzaak is aangewezen. Dat is belangrijk, omdat bij de eerste golf lang niet iedereen getest werd.
Hoogste sinds 1945
Na uitgebreide research schrijft het CBS inmiddels alle landelijke oversterfte tijdens de eerste golf toe aan het virus. Op basis van doktersverklaringen kwamen er 2300 sterfgevallen door ‘vermoedelijk Covid-19’ bij, wat het totale aantal coronaslachtoffers in die periode op 10.100 bracht. Dat is precies de totale oversterfte in Nederland tijdens de eerste golf.
Voor de tweede coronagolf moet het CBS deze analyse nog doen, maar het statistiekbureau schat de tol daarvan tot 27 december nu op 6.500 extra doden. Dat brengt het totale aantal coronadoden in 2020 dan op ruim 16.500 doden.
In andere periodes van het jaar was er juist wat minder sterfte dan normaal. Daarmee kwam de totale oversterfte in Nederland uiteindelijk uit op 13.500. Een zo hoge sterfte – acht procent meer dan in een gemiddeld jaar – is niet meer voorgekomen sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog, in 1945.
Drie dorpen
De Leidse regio als geheel telde 135 sterfgevallen meer dan in 2019 – een stijging met 8 procent, gelijk met het landelijke gemiddelde. Maar binnen de regio waren er grote verschillen. Leiden
en Leiderdorp hadden een zeer lichte toename, met één en vier procent. Maar in de drie dorpen was de oversterfte veel hoger. Deze gemeentes behoorden daarmee zelfs tot de zwaarst door corona getroffen plaatsen van het land, zoals nu blijkt.
In Oegstgeest steeg het aantal sterfgevallen op jaarbasis met 28 procent, in Zoeterwoude met 21 en in Voorschoten met 19 procent. Dat corona een hoofdrol speelde, blijkt uit de weken waarin deze oversterfte plaatsvond. Dat was vooral tijdens de eerste coronagolf, van eind maart tot eind juni. In die periode lag de sterfte in deze dorpen ruim vijftig procent hoger dan in dezelfde weken van 2019.
In het najaar had alleen Oegstgeest een sterftepiek, met opnieuw vijftig procent meer overleden dorpsgenoten dan in 2019. Die sterfte tijdens de tweede golf verklaart ook waarom deze gemeente over het hele jaar de meeste oversterfte had. Zoals bekend speelde in deze periode een uitbraak bij verpleeghuis Van Wijkerslooth.
Driedubbel
De CBS-cijfers laten zien dat de coronacrisis in de drie dorpen veel meer impact heeft gehad dan uit de RIVM-statistieken blijkt. Voor Oegstgeest komen die statistieken op 17 gevallen, terwijl er in werkelijkheid 58 mensen extra overleden. In Voorschoten zijn die cijfers 15 en 45. In beide dorpen was de schade dus waarschijnlijk het driedubbele van wat in de RIVM-rapportages te lezen valt.
In Zoeterwoude is dat verschil nog groter. Het RIVM registreerde hier in heel 2020 maar één sterfgeval door corona, terwijl het CBS veertien extra sterfgevallen telt. Niet toevallig viel het meeste van die oversterfte (negen gevallen) precies tijdens de eerste coronagolf.
De onderschatting van het aantal coronadoden is wel te verklaren. Het CBS wijst erop dat bijna twee derde van de extra sterfgevallen vorig jaar 80-plussers betrof. Een groot deel van hen woont in verpleeghuizen of krijgt thuiszorg. Als deze kwetsbare ouderen besmet raken, worden ze meestal niet in het ziekenhuis opgenomen, omdat ze een verblijf op de IC zelden overleven. En tijdens de eerste golf werd er thuis en in verpleeghuizen weinig op corona getest.
Verrassend
De sterftecijfers in de regio tijdens de pandemie kunnen epidemiologen in de toekomst nog even bezig houden. Waren er nog meer grote clusters sterfgevallen dan de bekende in Voorschoten (huize Bijdorp) en Oegstgeest (verpleeghuis Van Wijkerslooth)? Waarom had Zoeterwoude slechts één gedocumenteerd coronaslachtoffer? Werd er in dat dorp minder op corona getest?
De onderzoekers zullen ook verrassende details vinden. Bijvoorbeeld in Leiden: in de eerste coronagolf was hier duidelijke oversterfte. Maar tijdens de tweede golf juist ondersterfte: er stierven 28 mensen minder dan in najaar 2019! Toch registreerde het RIVM 23 coronadoden. Er overleden in de stad dus 51 mensen minder aan andere doodsoorzaken, een daling van maar liefst twintig procent.
Veenbrandje
Heeft de tweede lockdown in Leiden dus andere ziektes afgeremd, zoals najaarsgriep en andere luchtinfecties? Inderdaad heerst er dit jaar weinig griep, maar landelijk leidt dat niet tot veel minder sterfgevallen. De Leidse puzzel is dus nog niet gelegd.
Nog zo’n verrassend detail is een kleine sterftepiek in februari, nog voordat in Nederland de eerste officiële coronapatiënt geregistreerd was. Opvallend is vooral Voorschoten, met in vier weken 29 sterfgevallen, bijna de helft meer dan in februari 2019. Was dit toeval, of een onopgemerkt golfje coronadoden doordat een besmette dorpsgenoot van wintersport terugkwam? Dit veenbrandje zou zomaar de grotere virusuitbraak kunnen verklaren die het dorp in april en mei te verwerken kreeg.
Dit artikel past binnen het project “De coronamarathon”, dat wordt ondersteund door het Leids Mediafonds
Studio Leiden
Middelstegracht 87A
2312 TT Leiden
Studio Leiderdorp
Sisalbaan 13
2352 AZ Leiderdorp
E-mail
redactie@sleutelstad.nl
Telefoon Redactie
071 - 5235907
