Even narekenen: Kamernood vergroot door jarenlange rekenfout ministerie

Hoe kan het toch dat er steeds een tekort blijft aan studentenkamers? Doen de gemeente en studentenhuisvester Duwo te weinig hun best voor nieuwbouwplannen, of is het aantal studenten opeens zo gegroeid? Het antwoord blijkt even simpel als schokkend: het ministerie van Onderwijs heeft het aantal studenten jarenlang te laag geschat. Een rekenfout met dramatische gevolgen. Want de kamernood gaat de komende jaren haast onvermijdelijk verdubbelen.

Leiden leek het zo goed voor elkaar te hebben, de laatste jaren. De gemeente en Duwo keken goed naar de verwachte groei in studentenaantal. En ze maakten plannen om het kamertekort eindelijk eens weg te werken. Maar toch blijven de wachtlijsten groeien. Hoe kan dat toch?

Lees alle artikelen terug in het ‘Even narekenen’ dossier van Sleutelstad

Rond 2014 mikte Leiden op 4000 nieuwe studentenkamers. Maar toen het landelijke expertisecentrum Kences enkele jaren later zijn prognoses voor het aantal kamerzoekende studenten verlaagde, trapte Leiden op de rem. Logisch: een stad met zo weinig grond wil niet bouwen voor leegstand.

Dus zette het gemeentebestuur in 2017 de ‘bouwopdracht’ voor de komende acht jaar  op 2700 extra studentenwoningen. Nog steeds een imposant aantal. En het mooie is: de bouw ligt op schema. Volgens de laatste rapportage lijken er zelfs 2780 kamers bij te komen. Je ziet ze in de Lammenschansdriehoek, bij de Plesmanlaan, de Meelfabriek én op het Biosciencepark. Vorige week begon daar aan het Kolffpad weer een nieuwbouwproject met 289 nieuwe studentenwoningen.

Niet genoeg
Maar nu blijkt het toch niet genoeg. Ondanks alles groeit de kamernood. Dat wordt zeker een thema in de komende gemeenteraadsverkiezingen. Vorige week nam Sander van Diepen, raadslid voor D66 al een voorschot hierop. Hij vindt dat de bouwambitie van 2700 kamers omhoog moet naar 3500 kamers.

Helaas lijken ook die 800 extra woningen nog te weinig om de nood te lenigen. Het gat tussen vraag en aanbod naar studentenkamers blijkt namelijk veel groter dan tot nu toe werd gedacht. Dat geldt niet alleen voor Leiden, bijna alle belangrijke studentensteden lopen hier dit jaar plotseling tegenaan.

Kences, het samenwerkingsverband van studentenhuisvesters vatte het probleem begin oktober samen in harde cijfers. Dit jaar zijn er in 19 studentensteden 26.500 kamers tekort. En ondanks alle bouwplannen gaat dat de komende acht jaar oplopen tot minstens 48.500 kamers.

Werving gestopt
Door het kamertekort kan Nederland ook buitenlandse studenten steeds minder goed opvangen. Daarom besloten de universiteiten deze zomer om hun studentenwerving in het buitenland stop te zetten. Want niemand wil dat noodcampings voor internationale studenten een Nederlands traditie worden.

Nou groeit het aantal buitenlandse studenten best hard, met zo’n 10 procent per jaar. Bij de universiteiten komt ruim een op de zes studenten nu al uit het buitenland. Maar deze toename komt niet uit de lucht vallen, en hij is ook niet sterker dan in andere landen. Alleen was er, door corona, vorig studiejaar even onzekerheid of ze bleven komen.

Maar de buitenlandse studenten blijven dus komen. En daarbovenop zorgt corona voor een tijdelijke piek in het aantal Nederlandse studenten: er was geen centraal examen en weinig jongeren kiezen nu voor een tussenjaar. Dus ja, dat er dit jaar meer studenten kwamen, valt wel onder het kopje ‘onvoorzien’. Maar dat verklaart nog niet waarom de prognoses voor de komende jaren zo verhoogd zijn.

Rekenfout
Er is dan ook iets heel anders dat iedereen in de wereld van de studentenhuisvesting dit jaar de stuipen op het lijf jaagt. Het ministerie van onderwijs heeft jarenlang een rekenfout gemaakt, waardoor de verwachte studentenaantallen systematisch te laag werden ingeschat. En die fout is afgelopen zomer eindelijk aan het licht gekomen.

Met die fout – of zeg maar blunder – zijn alle universiteiten en hogescholen, besturen van studentensteden en de studentenhuisvesters jarenlang op het verkeerde been gezet. Want zij baseerden zich op de verwachte aantallen studenten. En dat werkte door in de plannen voor studentenkamers – waar nu dus bijna overal een tekort aan is.

Dubbeltelling emigratie
De fout was even simpel als schokkend. Door een misverstand werden Nederlanders die emigreren of sterven, twee keer van de bevolking afgetrokken. Die lijn werd naar de toekomst doorgetrokken, waardoor de Nederlandse bevolking – en het aantal studerende jongeren – stelselmatig werd onderschat.

En die rekenfout had nogal een invloed. Werd er in 2019 voor de komende acht jaar maar zo’n 4 procent groei van het aantal uitwonende studenten verwacht, sindsdien kwam er al 5 procent bij, én wordt er in acht jaar nog eens 15 procent extra verwacht. In twee jaar tijd ging de verwachting voor het aantal kamerbewoners van 383 maar 444 duizend, een sprong van 61.000.

Gevolgen voor Leiden
Tegen zo’n plotse verhoging valt niet op te bouwen. Vandaar de verwachting dat, ondanks alle goeie bedoelingen, het landelijke tekort gaat oplopen tot 48.500 kamers. Een groot deel van die toename wordt verwacht in universiteitssteden – en één daarvan is Leiden.

Wat de precieze verwachting voor Leiden is, wordt later deze maand bekend. De gemeente en studentenhuisvester Duwo zijn daar nog op aan het studeren. Zij weten het beste hoeveel woonruimte er de komende jaren bijkomt.

4000 extra
Dat het tekort gaat groeien, is in elk geval wel duidelijk. In 2016 verwachtte Kences dat Leiden tot 2024 nauwelijks een toename van uitwonende studenten zou zien. De prognose ging uit van 14.000 kamerbewoners. Vorig jaar was die prognose al opgeschroefd naar bijna 17.000. Maar dit jaar komen er nog eens tweeduizend verwachte kamerzoekers bij.

Dat brengt het totaal op 19.000; terwijl de stad afgelopen jaar maar 15.000 kamerbewoners telde. Het gat tussen wat er is en wat er moet komen is dus wel heel snel gegroeid. Een knap gemeentebestuur dat in 2029 al die 4.000 extra kamerzoekers onderdak kan bieden.

Brexit
En dan hebben we het nog niet eens gehad over nieuwe verrassingen, die tot verdere groei van het aantal kamerzoekers kunnen Leiden. En zulke verrassingen zijn niet onwaarschijnlijk. D66-raadslid Van Diepen weet er wel een te noemen: de Brexit. Volgens hem wordt het bijvoorbeeld voor Aziatische een stuk duurder om bij een Britse universiteit te gaan studeren.

“En welk ander land in Europa biedt dan op grote schaal Engelstalig hoger onderwijs van hoge kwaliteit?”, vraagt Van Diepen. Inderdaad: dat is Nederland. Hij zou dus niet verbaasd zijn als de stroom internationale studenten naar Nederland groeit. En dat zou op zich prima zijn: ze betalen genoeg om de kosten te dekken en de economie nog een extra boost te geven.

“Maar dan moeten ze wel ergens kunnen wonen”, weet Van Diepen. Uitdaging genoeg voor de gemeente, denkt hij. Later deze maand zullen we weten welke kamerbehoefte de gemeenten en Duwo zelf voor de komende jaren verwachten. En dan kan de discussie goed op gang komen.

Dit is aflevering 16 van “Even Narekenen”. De research voor deze rubriek wordt ondersteund door het Leids Mediafonds

Economie Leiden Maatschappij Onderwijs Even Narekenen