Even narekenen: corona, is er een verschil met vorig jaar?

Vorig jaar zat Nederland vanaf half oktober in lockdown. Later volgde ook de avondklok. Dit jaar zou alles anders zijn: we hebben het vaccin en de coronapas, dus zijn veel maatregelen losgelaten. Maar nu lopen de coronacijfers toch weer op. Krijgen we hetzelfde circus als vorig jaar, of blijft er een verschil met 2020?

Het kan niemand ontgaan zijn: de besmettingscijfers stijgen snel, ziekenhuizen stellen weer operaties uit en het land gonst van geruchten over maatregelen die het kabinet dinsdag gaat aankondigen. De pandemie is nog niet voorbij. Wordt dit het laatste uitgaansweekend van het jaar? Of komen er strenge beperkingen voor ongevaccineerden?

Lees alle artikelen terug in het ‘Even narekenen’ dossier van Sleutelstad

Sleutelstad staat niet bij het sleutelgat van de ministerraad. Dus verwacht van ons geen onthulling over de maatregelen. Maar wel volgen we de feiten over corona al 20 maanden op de voet. En die nuchtere cijfers geven antwoord op die ene grote vraag: staan we er met corona beter voor dan in 2020 – of toch niet?

Twee weken achter
We kijken eerst naar de getelde besmettingen. Die stijgen deze maand flink, ze verdubbelden elke twee weken. Ze gingen in oktober al ruim vier keer over de kop: landelijk van 1700 naar 7700 per dag. Het gaat net zo snel als in 2020. Alleen werden de zevenduizend positieve tests toen iets eerder geteld: op 13 oktober, precies de dag waarop premier Mark Rutte een nieuwe lockdown afkondigde.

We lopen met de besmettingen dus maar twee weken achter op 2020. En toen bleven die cijfers, ondanks de lockdown, nog twee weken stijgen: eind oktober piekten ze met ruim 11.000 nieuwe gevallen per dag.

Dit jaar duurt het nog even tot er op de rem getrapt wordt. Tijdens de persconferentie van de premier kunnen de cijfers al rond de 10.000 liggen – één derde hoger dan vorig jaar. En waarschijnlijk wordt er ook minder hard ingegrepen. Dus wees niet verbaasd als de besmettingscijfers half november veel hoger pieken dan vorig jaar.

Nederland komt dan ver boven de 250 gevallen per honderdduizend inwoners per week. Ons land kleurt dan weer dieprood op de internationale coronakaart, met alle gevolgen van dien – zoals nieuwe reisbeperkingen.

Frank Steenkamp lichtte zijn uitzoekwerk over de coronacijfers donderdag toe in Nieuws071.

Maar die prik dan?
Maar hoe kunnen de cijfers zo stijgen: worden we dan niet beschermd door de vaccinatie? Die vraag hoor je veel. Toch is die prik zeker niet zinloos geweest. Alleen kreeg het virus dit najaar toch weer de wind mee, en wel op twee manieren.

Ten eerste heeft de deltavariant het virus veel besmettelijker gemaakt. En ten tweede zijn de coronaregels vorige maand ruimhartig versoepeld. We mogen weer dansen, de anderhalve meter is vergeten en mondkapjes zie je alleen nog in het OV. Leuk voor de burger, maar ook voor het virus. Want dat wint weer terrein.

De vaccinatie is geen perfect schild, want 15 procent van de bevolking is niet geprikt en de prik geeft niet altijd volledige bescherming. Dus geldt er nu een simpele vuistregel. De vaccinatie maakt de kans op besmettingen pakweg vier keer zo klein, maar de deltavariant en de versoepelingen maken die kans weer vier keer zo groot. Daarom gaat het nu toch weer even hard als vorig jaar.

En de ziekenhuizen?
Maar besmettingscijfers zeggen natuurlijk niet alles. Belangrijker is hoeveel mensen er ernstig ziek worden. En daar zorgt de vaccinatie gelukkig voor een duidelijk verschil.

Vorig jaar, toen de besmettingscijfers over de 7000 per dag gingen, werden er wekelijks al 1500 coronapatiënten in het ziekenhuis opgenomen. Dit jaar zijn het er, bij even hoge besmettingscijfers, 750 – dus twee keer zo weinig.

Zo’n meevaller werd verwacht, want de coronaprik verkleint niet alleen de kans op besmetting, wie toch besmet raakt wordt ook minder ziek. Alles samen is volgens het RIVM de kans van een gevaccineerde om in het ziekenhuis te komen, twintig keer zo klein als bij iemand zonder die prik. En de kans om op de IC te komen is zelfs 33 keer zo klein.

Meevaller valt tegen
Als je het zo bekijkt vallen de ziekenhuiscijfers eigenlijk toch tegen. Dat bleek deze week, want het RIVM en de ziekenhuisbazen riepen om het hardst dat het aantal patiënten plots harder stijgt dan men verwacht had.

Die stijging komt erg ongelegen. Want ziekenhuizen willen niet nog eens andere dringende zorg uitstellen. En het verplegend personeel loopt al op z’n laatste benen, dus uitbreiding van het aantal ic-bedden zit er deze keer niet in.

Maar hoe kan het dat zo’n verwachte meevaller toch tegenvalt? Dat er opeens bijna twee keer zoveel ziekenhuisopnames nodig zijn dan was verwacht? De komende tijd mag het RIVM dat verklaren. Maar twee dingen lijken te zijn onderschat.

Ongevaccineerden
Mensen zonder prik zijn maar 15 procent van de bevolking, maar hun rol bij de verspreiding van het virus is groter. Ze zijn familie, vrienden, geloofs- of buurtgenoten en komen elkaar tegen. Daardoor besmetten ze elkaar en dat zorgt voor brandhaardjes waar het virus over kan slaan en ook sneller kwetsbare mensen bereikt.

Je ziet dit brandhaard-effect ook in onze GGD-regio:
• Vier gemeentes met het laagste prikpercentage (80 procent) tellen samen een kwart miljoen inwoners. Zij hadden in ruim zeven weken 34 ziekenhuisopnames.
• Acht andere gemeentes met het hoogste prikpercentage (87 procent) en precies even veel inwoners telden samen maar 15 ziekenhuisopnames.

Een paar procent minder vaccinaties geeft het virus dus extra kans om ernstig zieken te maken. Dat zie je in Gouda, Zuidplas en de Krimpenerwaard. Maar ook Leiden heeft vrij veel ziekenhuisopnames. Die komen vooral uit armere wijken, waar de vaccinatiegraad ook lager ligt. Andersom hebben de vier dorpen van de Leidse regio veel gevaccineerden en weinig ziekenhuisopnames.

Ouderen de klos
En er is nog iets dat de tegenvallende ziekenhuisopnames kan verklaren. Als je goed kijkt, lopen die opnames pas sinds enkele dagen echt hard op. In onze GGD-regio valt dat precies samen met iets anders: een zeer sterke stijging van de besmettingen bij ouderen.

De cijfers spreken boekdelen. Bij thuiswonende 70-plussers in de regio werden drie weken terug 40 nieuwe besmettingen geteld. De week daarna 80 en vorige week 203. Terwijl de algemene coronacijfers in twee weken ‘slechts’ verdubbelden, raakten in onze regio dus vijf keer zo veel ouderen besmet. En in de verpleeghuizen ging het nog harder. Daar ging het van 2 besmettingen naar 76, een ongekende stijging.

Zo lijken kwetsbare ouderen deze herfst toch weer de klos. We zijn ons ruim een jaar lang bewust geweest van de noodzaak om hen te beschermen. Maar een maand na de versoepelingen lijken ze nu in de vuurlinie beland.

Zo’n tien procent van deze ouderen (dat zijn er zo’n 250.000) is ongevaccineerd en loopt groot risico. En wie wél de prik heeft gehad is op deze leeftijd ook niet honderd procent veilig. Nu het virus zo breed rondgaat, kan dat samen tot duizenden ziekenhuisopnames leiden.

Op de rem
Nieuwe maatregelen zijn onvermijdelijk. Met deze mix van deltavariant, versoepelingen, lokale brandhaarden en ouderen in de vuurlinie zullen de cijfers zonder ingrepen blijven oplopen. Totdat er stevig op de rem wordt getrapt.

Maar welke maatregelen het worden? Daar gaat uw rekenmeester niet over. Als ze maar werken, en de virusverspreiding tijdig echt afremmen. Want na 20 maanden coronacrisis weten we dat laat en halfslachtig ingrijpen niet werkt. De crisis zal er langer door duren en meer schade aanrichten: bij ouderen, maar ook door de vele ziektegevallen bij jongere generaties. En dat betekent ook maatschappelijke en economische schade.

Dit is aflevering zeventien van “Even Narekenen”. De research voor deze rubriek wordt ondersteund door het Leids Mediafonds.

Leiden Leiderdorp Maatschappij Oegstgeest Regio Voorschoten Zoeterwoude Coronacrisis Even Narekenen