Schaamte en spijt: Leidse zaak schoolvoorbeeld van sextortion

Het versturen van pikant beeldmateriaal kan voor veel mensen spannend zijn. Toch zit aan sexting, zoals dit fenomeen heet, ook een hele duistere kant. Twee jaar geleden zijn er in de Leidse regio honderden jongeren slachtoffer geworden van sextortion, afpersing met naaktbeelden. Slechts 29 van hen maakten een melding bij de politie. Slachtoffers krijgen namelijk soms te maken met victim blaming, zelfs vanuit instanties die eigenlijk hulp horen aan te bieden.

Door: Babette Englebert, Maret Albert, Veerle van Doorn en Myrthe Koopman

Sextortion speelt onder jongeren van alle leeftijden. Maar volgens een recent onderzoek van het Expertisecentrum Online Kindermisbruik worden twaalf- tot achttienjarigen het vaakst slachtoffer van hun sexting-avonturen. Van de sextortion-meldingen komt bijna 80 procent vanuit jongens. Zij worden veelal afgeperst door andere jongens die zich voordoen als een charmant meisje. Het gemiddelde bedrag waarvoor de jongens met hun naaktbeelden worden gechanteerd is 550 euro, blijkt uit een ander onderzoek van hulporganisatie Helpwanted.

“Hee schat, ik stuur je nu een spannende foto, maar daarna moet jij ook uit de kleren.” Dit is een voorbeeld van hoe het er online aan toe kan gaan. Het slachtoffer stemt in en stuurt een naaktfoto, maar wordt enkele minuten later geconfronteerd met bedreigingen. Er wordt gezegd dat er geld moet worden overgemaakt, anders wordt de naaktfoto gedeeld met familie en vrienden van het slachtoffer. In de Leidse sextortionzaak zijn op deze manier ruim honderd slachtoffers afgeperst.

Schaamte
Het klinkt Simone Belt, inhoudelijk programmamedewerker bij Helpwanted, maar al te bekend in de oren. “Ik ben blij dat de Leidse sextortionzaak zoveel publieke aandacht heeft gekregen. Aangiftes worden namelijk in sommige gevallen niet meteen behandeld, omdat er te weinig bewijs is. Ook krijgen slachtoffers vaak te horen dat ze ‘dom zijn geweest’. Dit zorgt ervoor dat veel slachtoffers ervoor kiezen om geen melding te maken bij bijvoorbeeld de politie”, aldus Belt.

Dat veel slachtoffers afzien van het doen van een aangifte, blijkt ook uit gegevens van de politie Leiden. Tussen 2016 en 2021 zijn slechts 31 meldingen binnengekomen van sextortion. De Leidse politie hoort vaak dat slachtoffers geen aangifte doen omdat ze zich schamen. Een woordvoerder laat weten dat het toch heel belangrijk is dat slachtoffers een melding maken: “Zelfs als we jouw zaak niet direct kunnen oplossen, kan het soms zijn dat we op een later moment bijvoorbeeld toch een patroon ontdekken, en zaken alsnog kunnen oplossen.”

Ook Anita den Heijter bevestigt vanuit Bureau Halt dat er veel schaamte heerst bij het doen van aangifte. “Rondom het onderwerp heerst veel schaamte, waardoor het doen van aangiftes wellicht ook minder gebeurt.” Daarnaast voegt Den Heijter toe dat sextingzaken voor het OM lastig zijn. “Het OM is voorzichtiger met de beoordeling van zeden, aangezien een jongere later niet aan een baan kan komen wanneer hij of zij hiervoor veroordeeld wordt.” Dit zou een mogelijke verklaring zijn voor het feit dat er weinig sextingzaken bekend zijn.

‘Dom van je’
Daarnaast hoort Helpwanted ook dat de politie soms negatief op slachtoffers reageert als zij aangifte doen. “Wanneer jongeren aangifte doen, wordt dit soms niet meteen serieus genomen. Slachtoffers krijgen bijvoorbeeld te horen dat er niks gedaan kan worden, omdat er niet genoeg bewijs is. De politie geeft daarnaast soms slachtoffers de schuld, met opmerkingen als: ‘Dat is wel dom van je’. Wij ervaren dus dat er sprake is van victim blaming”, vertelt Simone Belt van Helpwanted. Een woordvoerder van de politie Leiden laat weten deze signalen niet te herkennen.

Volgens Belt worden slachtoffers bovendien niet alleen op de vingers getikt door de politie, maar vanuit de gehele maatschappij: “Er heerst een groot taboe rond dit onderwerp. We zien vaak dat ook ouders en bijvoorbeeld docenten tegen het slachtoffer zeggen dat het niet slim is om naaktbeelden te versturen. Hierdoor neemt het gevoel van schaamte en spijt toe. Empathie is juist iets wat dit gevoel weg kan nemen en dus heel erg kan helpen.”

Shitzooi
Sinds 2019 is Bureau Halt op middelbare scholen in Katwijk en omgeving daarom een interactief lesprogramma ‘Shitzooi’ gestart. Halt hoopt met het lesprogramma de bespreekbaarheid rondom sexting onder middelbare scholieren te bereiken. “De strekking is vooral: praat erover en houd het open”, aldus Den Heijter.

Zeker op het moment dat het misgaat bij het verspreiden van een pikante foto, moet duidelijk zijn dat jongeren bij hun ouders of bij school aan de bel kunnen trekken. Bureau Halt wil met het lesprogramma sexting niet afstraffen, maar wel bij jongeren aangeven dat het maken van een naaktbeelden risico’s met zich mee kan brengen. “Als je een pikante foto wil maken, wees dan uiterst voorzichtig mee hoe je de foto maakt en waar het opgeslagen wordt.”

Lockdown
Ook de coronapandemie heeft invloed op het aantal meldingen van sextortion. Het Expertisecentrum Online Kindermisbruik (EOKM) observeerde tijdens de eerste lockdown van de coronapandemie een verdubbeling van het aantal meldingen. Ook Belt merkte dat het aantal meldingen van sextortion bij Helpwanted toenam: “Uit onderzoek blijkt dat dit niet kwam omdat mensen meer aan sexting deden. Een mogelijke verklaring hiervoor is wel dat jongeren tijdens de lockdown eenzamer zijn en daardoor minder snel hulp zoeken bij vrienden of bijvoorbeeld docenten.”

Belt maakt zich met oog op de nieuwste maatregelen dan ook zorgen: “Het contact met vrienden en familie is voor jongeren heel belangrijk. Door de lockdown wordt dit contact verminderd en hierdoor neemt de eenzaamheid onder jongeren toe. Ook gaan jongeren meer piekeren en kunnen ze niet goed met dit soort problemen bij anderen terecht.” Het is daarom nu afwachten of het aantal meldingen van sextortion bij Helpwanted ook de komende tijd zal stijgen.

Dit artikel is onder begeleiding van de redactie van Sleutelstad geschreven door studenten van de masteropleiding Journalistiek en Nieuwe media van de Universiteit Leiden. De studenten kregen voor dit onderzoek een bijdrage van het Fonds Bijzondere Journalistieke Projecten.

Leiden Maatschappij JNM 2021 Sextortion-zaak