Documentaire over 'echt passend onderwijs' in Leiden vanaf donderdag op Sleutelstad

Waarom hebben we zoveel vroegtijdig schoolverlaters? Waarom groeit het aantal thuiszitters? Waar vinden deze leerlingen een passende plek? In de documentaire ‘Leren in Leiden‘ gaat filmmaker Jan Stap samen met René Lamers op zoek naar ‘echt passend onderwijs’ in de Leidse regio.

Een indrukwekkende documentaire die laat zien dat er zoveel meer mogelijk is dan het reguliere onderwijs. In vier delen neemt Stap de kijker mee naar gespecialiseerd onderwijs voor leerlingen met autisme en voor hoogbegaafde leerlingen, naar ontwikkelingsgericht onderwijs bij Agora Leiden en naar de ‘competente rebellen’ bij Studio Moio. De documentaire wordt vanaf donderdag vertoond op Sleutelstad TV.

Waarom heb je Leren in Leiden gemaakt?
“Vorig jaar maakte ik een film over jeugdhulp in de Leidse regio. Al snel kwam ik erachter dat er veel raakvlakken zijn met onderwijs. Ik leerde jongeren kennen die thuis zaten en niet naar school konden. Dat was de aanleiding om naar het onderwijs te kijken. Wat is onderwijs dat passend is voor deze kinderen? Als het niet goed gaat met een kind, wordt meteen jeugdhulp ingeschakeld. Maar als je een andere manier van lesgeven aanbiedt, kun je het dan niet beter oplossen? Dat houdt me nog steeds bezig.”

En? Lost passend onderwijs alles op?
“Voor een deel zeker wel. De eerste aflevering gaat over speciaal onderwijs voor leerlingen met autisme. Ik volg daar de klas van Mischa, die wie ook al in de film over jeugdhulp zagen. Ik was toen zo onder de indruk van die klas dat ik daar graag meer wilde filmen. Zo zien we een meisje dat met veel moeite probeert haar broodtrommeltje uit te pakken terwijl de juf eigenlijk iets wil vragen. Ze wacht daarmee tot de lunch is uitgepakt. Ik vroeg haar waarom ze dat deed. ‘Anders kom ik niet binnen’, zei ze. We zijn geneigd om altijd maar door te drukken en door te gaan, maar dan ben je zo’n meisje de rest van de dag kwijt. Het lijkt alsof je er veel tijd mee kwijtraakt, maar ik heb het getimed. Het duurde maar dertig seconden. Het bespaart de juf en het kind de rest van de dag vervolgens veel ellende.

Het onderwijs dat de kinderen hier krijgen komt grotendeels overeen met het reguliere onderwijs. Het verschil en de winst zit in de omgang met de kinderen. Dat is mijn indruk na dagenlang in de die klas te hebben gezeten. Het raakt me ook echt dat het zo goed gaat met de leerlingen in deze klas, maar dat er zo weinig plek is voor kinderen die dit nodig hebben. Er zijn vier keer meer aanmeldingen dan plekken. En de kinderen waarvoor geen plek is, komen echt niet allemaal alsnog goed terecht.”

Het gaat niet alleen over autisme, welke onderwerpen komen aan bod in Leren in Leiden?
“Het overkoepelende thema is passend onderwijs. De eerste twee afleveringen gaan over een andere manier van denken. Autisme dus in de eerste aflevering en in de tweede aflevering volg ik hoogbegaafde kinderen die gespecialiseerd onderwijs krijgen. Ik noem het bewust een manier van denken en niet een afwijking. Bij de film over jeugdhulp heb ik al geleerd dat dingen als autisme pas een stoornis worden in een bepaalde omgeving of context. Dat kan het gezin zijn, maar ook school.

Daarna volg ik een breder spectrum van onderwijs geven. Ontwikkelingsgericht onderwijs in plaats van curriculumgericht waarbij vast staat wat je in het jaar leert. In aflevering 3 leer ik een school kennen die heel ander soort onderwijs geeft. Op het Bonaventuracollege Agora Leiden krijgen alle leerlingen doorelkaar les en ze werken met projecten in plaats van de vaste lessen. Ga eerst maar eens uitzoeken wie je bent, wat je kan, waar je interesses liggen. Op basis daarvan wordt een leerplan gemaakt. Ook wordt er niet gesproken over labels. Toen ik vroeg of leerlingen met autisme, ADHD of hoogbegaafdheid ook welkom waren kreeg ik het antwoord: ‘We labelen hier niet’.

In aflevering 4 volg ik ook een vorm van ontwikkelingsgericht onderwijs bij Studio Moio. Officieel is dit geen onderwijs, maar een stageplek voor mbo’ers die geen stage kunnen vinden. Vaak zijn het uitvallers die het weer opnieuw proberen of jongeren die net aan binnen school blijven. Het zijn kwetsbare jongeren, die ik niet meer zo mag noemen, die wel degelijk wat in hun mars hebben. En soms zelfs heel veel in hun mars hebben. Dat komt naar voren doordat ze op een andere manier worden aangesproken dan op school. In de kern gebeurt hier hetzelfde als bij het Agora: kijk wie je voor je hebt en haal het beste uit zo’n jongere. In plaats van er iets in proppen waarvan je vindt dat het moet. Wat deze jongeren zeggen is echt goud waard. Stiekem denk ik: als alle jongeren zich zo zouden kunnen ontwikkelen, wat zou er dan voor moois gebeuren met de wereld?”

Wat heb je zelf geleerd?
“Het reguliere onderwijs heeft veel scherpe randjes. Misschien zijn deze leerlingen wel de ‘kanaries in de mijn’, die waarschuwen dat er iets niet goed gaat. Andere leerlingen kunnen ook gebaad zijn bij passender onderwijs. Ik heb me ook echt verbaasd over de wijsheid van de jongeren, de manier waarop ze met elkaar over bepaalde dingen praten. Zeker in de laatste aflevering.

En ik heb ook mezelf weer beter leren kennen. Ik ben zoveel verschillende mensen tegen gekomen waarbij ik ontdek dat ze allemaal oké zijn op hun eigen manier. Je hoeft niet altijd te doen zoals het ‘moet’. Vind een manier die bij jou past en authentiek is.”

Wat hoop je dat deze documentaire losmaakt?
“Dat we met z’n allen gaan nadenken. Niet alleen over onderwijs, maar ook hoe we tegen andere mensen aankijken. Dat zei ik ook al na de vorige documentaire over jeugdhulp en daar sta ik nog steeds achter. Daarnaast zie ik deze vormen van onderwijs niet als aanvullend onderwijs, maar als essentieel onderwijs. Ik hoop dat er meer ruimte voor andere vormen van onderwijs ontstaat.”

Kan Leiden nog iets bijdragen?
“Onderwijs is voor een groot deel een taak van het Rijk. Gemeenten moeten zorgen voor goede huisvesting. Op z’n minst kan Leiden ervoor zorgen dat er plek is. Ook om te experimenteren met nieuwe vormen van onderwijs. Dat betekent soms ook dat er meer ruimte nodig is: minder kinderen in een klas betekent ook meer lokalen. Als Leiden een stad met een goede naam op het gebied van onderwijs wil zijn, dan moet daar goed naar worden gekeken.”

Komt er weer een vervolg?
“Zeker! Dat loopt zelfs al. De werktitel is ‘Schoolziek’. Ik ben erachter gekomen dat best veel, teveel, kinderen ziek worden van school omdat het onderwijs dat ze krijgen niet goed bij ze past. Het is een reflex om ze naar de psycholoog te sturen en jeugdhulp in te schakelen.

In de volgende film wil ik echt gaan uitrekenen wat passend onderwijs dan extra zou kosten en wat dat scheelt aan kosten in de jeugdzorg. Ik denk dat de huidige werkwijze om jeugdhulp in te schakelen in plaats van het onderwijs aan te passen aan het kind, ons als samenleving veel meer geld kost dan dat het bieden van echt passend onderwijs. Zeker als je meetelt wanneer ouders niet kunnen werken en de jongeren zelf door een slechte start misschien ook nooit een volledige baan krijgen. Dan slaat de balans helemaal door. En dan denk ik: waarom doen we dit zo?”

Aflevering 1 van ‘Leren in Leiden’ is donderdag om 09.00, 14.00 en 20.00 uur te zien op Sleutelstad TV en wordt meerdere keren per week herhaald. Het volledige uitzendschema is terug te vinden in de programmabeschrijving. Sleutelstad kijk je via kanaal 46 van Ziggo, kanaal 1421 van KPN of via sleutelstad.nl.

‘Leren in Leiden’ wordt mede mogelijk gemaakt door een bijdrage van het Leids Mediafonds.

Interview Leiden Maatschappij Onderwijs Regio Documentaire Leren in Leiden