Fraude LUMC: top van het ziekenhuis wist ervan, maar deed niets

Gesjoemel met contracten, oneigenlijke betalingen en promovendi die onder druk worden gezet om te liegen. Dat gebeurde allemaal met medeweten van medewerkers en de Raad van Bestuur van het LUMC. Uit onderzoek van Omroep West en Follow the Money blijkt dat het Leidse academische ziekenhuis niet zo onschuldig is als het lijkt bij de fraudezaak met Europese onderzoekssubsidies. Drie mensen zijn ontslagen, maar andere betrokkenen zitten er nog steeds. Een reconstructie.

Update: Na de publicatie van de reconstructie heeft vicevoorzitter Pancras Hogendoorn van de Raad van Bestuur van het LUMC zaterdagmorgen per direct zijn functie neergelegd.

Het is 13 december 2021 als een promovendus aan de bel trekt bij de decaan van het LUMC. Die decaan is Pancras Hogendoorn, ook vice-voorzitter van de Raad van Bestuur. De buitenlandse onderzoeker is verbonden aan een project waarbij wordt gezocht naar nieuwe behandelmethodes voor alvleesklierkanker. Coördinator van dit project is het Haagse bedrijf Percuros BV. De promovendus heeft grote problemen. Ze is ontslagen omdat ze officieel in dienst was bij een Scandinavisch bedrijf, maar al haar werk deed in het LUMC in Leiden. Dat was in haar contract zo geregeld, maar is in strijd met de regels van de Europese subsidieverstrekker.

Goochelen
Op het moment van het ontslag werkt ze ongeveer een jaar in het Leidse ziekenhuis. “Je werkt hier, maar je bent in dienst bij het externe bedrijf. Zie dat als een soort bank. Dat doen we al jaren zo”, kreeg ze naar eigen zeggen te horen van haar begeleidend hoogleraar, toen ze in oktober 2020 begon in het LUMC. De hoogleraar is het hoofd van de Tumor Immunologie groep op de afdeling Immunologie van het Leids Universitair Medisch Centrum. Het gegoochel met contracten wordt bevestigd door andere (voormalige) promovendi waarmee door Omroep West en Follow the Money is gesproken.

Secondment
Door mensen – in ieder geval op papier – in het buitenland te laten werken, krijgt de organisatie meer geld. De EU betaalt namelijk extra voor een student die op ‘secondment’ gaat, zoals dat officieel heet. Follow the Money en Omroep West spraken ook een promovendus die op papier in een ander Europees land was geweest, maar gewoon in Nederland bleef. Daarvoor kreeg hij vanuit Brussel duizenden euro’s op zijn rekening gestort. Maar omdat hij gewoon in Leiden bleef, maakte hij dat geld over aan een stichting die gelieerd is aan het LUMC. Het bedrag zou zijn ingezet om laboratoriumspullen te kopen voor het LUMC.

Liegen
In maart 2021 wordt een reguliere controle vanuit Brussel aangekondigd voor twee projecten waarin het LUMC en Percuros samenwerken. De buitenlandse promovendus krijgt te horen dat ze moet liegen als ernaar wordt gevraagd, Ze moet zeggen dat ze in Scandinavië zit. Een andere optie is: zeggen dat ze er vanwege corona niet heen kan.

In het gesprek wordt volgens de vrouw door Percurosbaas Alan Chan en een medewerker van dit bedrijf ook gezegd dat ze op Google Maps moet gaan kijken hoe ze vanuit een verzonnen adres naar dat bedrijf in Scandinavië komt. Ook moet ze een virtuele rondleiding regelen op het kantoor waar ze volgens de papieren hoort te zitten. Op die manier kan ze het beschrijven als daarnaar wordt gevraagd door de controleur van Europa.

Als ze aangeeft niet te willen liegen, is de reactie volgens de klokkenluider: “Je moet wel, anders breng je ons in grote problemen.” Bij dit gesprek zijn haar hoogleraar van het LUMC, Alan Chan van Percuros BV en een medewerkster van Percuros aanwezig.

Instructies
Vlak voordat de Europese controle plaatsvindt, wordt er vanuit Percuros nog een online bijeenkomst georganiseerd met alle promovendi die bij de twee projecten betrokken zijn. Er wordt duidelijk gemaakt wat de studenten moeten zeggen tegen de controleur. Vervolgens komt er een mail met gedetailleerde instructies. Deze mail is in het bezit van Omroep West en Follow the Money. In de cc van deze mail staat ook de hoogleraar van het LUMC.

De controle komt en ook de vraag ‘zit iedereen waar hij of zij moet zitten?’ wordt gesteld. De klokkenluider houdt haar mond en zegt niets. Als ze later vraagt of ze nu in de problemen zit, komt het antwoord vanuit Percuros dat ze ‘veilig is’ als ze gewoon niets heeft gezegd.

Scandinavië
Maar de druk om alsnog naar Scandinavië te vertrekken, wordt volgens de klokkenluider steeds groter. Het bedrijf daar wordt namelijk zenuwachtig. Op het kantoor van de Leidse hoogleraar krijgt de klokkenluider een paar maanden later te horen dat ze er nu echt heen moet. Ze geeft aan dat het onmogelijk is omdat ze oorspronkelijk uit het Midden-Oosten komt en dan problemen krijgt met haar visum. Bovendien geeft ze aan dat in haar contract staat dat ze al haar werk in het LUMC doet. De reactie van Percurosbaas Alan Chan is volgens haar: “Een contract is maar een stukje papier, het stelt niets voor.”

Ontslag
Niet veel later moet ze weer bij de hoogleraar op kantoor komen. Ze hoort dat hij de indruk heeft dat ze ontslagen gaat worden. Dat blijkt te kloppen, want voor het einde van de dag wordt duidelijk dat ze inderdaad weg moet. Dat is het einde van haar promotie-onderzoek in het LUMC. Voor haar is nu de maat vol. Ze kaart het aan bij een afdeling in het ziekenhuis die buitenlandse studenten helpt met problemen. Uiteindelijk volgt in december 2021 een gesprek waarbij ook de decaan aanwezig is.

Steun
Vanuit het LUMC krijgt de student weinig tot geen steun. In het voorjaar van 2022 besluit ze haar ervaringen te delen met Europa en weer een half jaar later wordt er contact opgenomen door de Europese fraudespeurders. Eind december van dat jaar valt een brief op de deurmat bij het LUMC waarin het ziekenhuis wordt beschuldigd van ‘fraude met een structureel karakter’. Ook deze correspondentie is in het bezit van Omroep West en Follow the Money. Behalve dit voorval maakt de brief melding van minimaal drie andere contracten waarmee op deze manier is gesjoemeld.

Het LUMC zegt zich rot te schrikken en start een intern onderzoek. Drie medewerkers worden afgelopen voorjaar op staande voet ontslagen. De rechter bepaalt deze zomer dat twee van de drie weliswaar ontslagen mochten worden, maar niet op staande voet. De derde was volgens de rechtbank wel terecht op staande voet de wacht aangezegd. De betrokken hoogleraar is niet ontslagen en werkt nog bij het LUMC. De decaan ook.

Onacceptabel
Los van dit geval blijkt het ziekenhuis al jaren op de hoogte van frauduleus handelen. Al in 2018 wordt door medewerkers van een projectbureau van het ziekenhuis een declaratie van het bedrijf Percuros BV tegengehouden die zij ‘onacceptabel’ vinden. De medewerkers sturen de declaratie niet naar Brussel, maar trekken intern aan de bel. Er volgt een intern onderzoek. De organisatie in Leiden rond de aanvraag van Europese onderzoeksbeurzen blijkt chaotisch en slecht georganiseerd te zijn. Sterker nog: uit het onderzoek blijkt dat er een enorme afhankelijkheid is ontstaan van het bedrijf Percuros BV van Alan Chan. Een te grote afhankelijkheid, stelt het rapport uit 2019 dat ook in bezit is van Omroep West en Follow the Money.

Persoonlijk gewin
Het rapport constateert dat de taakverdeling tussen het LUMC en het bedrijf Percuros BV onduidelijk is. Ook is niet goed vastgelegd wie welke verantwoordelijkheid heeft en wie wat mag doen bij het aanvragen van onderzoekssubsidies. Datzelfde geldt voor de verantwoording achteraf aan Brussel. Er blijken binnen het LUMC geen richtlijnen te zijn voor het aanvragen van EU-subsidies.

Adviseurs van het projectenbureau ‘ervaren druk om verantwoordingen voor projecten’ goed te keuren, staat in het rapport en meerdere malen wordt geconstateerd dat er sprake is van ‘bewust frauderen om persoonlijk financieel gewin te behalen door Percuros’. In een reactie laat het LUMC weten dat dit rapport door de Raad van Bestuur indertijd niet is gedeeld met Europa en ook niet met de eigen Raad van Toezicht.

Lichten op rood
In een schriftelijke verklaring stelt de Raad van Bestuur: “De geconstateerde fraude vond de afgelopen jaren buiten medeweten van het LUMC plaats. Pas begin 2023 is de fraude en in het bijzonder de diepte van de fraude voor ons duidelijk geworden.” Daarmee doelt de RvB op de brief waarin het ziekenhuis zwaar op de vingers wordt getikt. Maar dit klopt niet met het feit dat in het rapport uit 2019 al letterlijk wordt gesproken over ‘bewust frauderen om persoonlijk financieel gewin te behalen’. Bovendien zat een lid van de Raad van Bestuur bij het gesprek met de klokkenluider in december 2021, een jaar voordat Europa zelf aan de bel trok.

Sinds 2019 stonden alle lichten op rood en daar heeft de Raad van Bestuur niet naar gehandeld. Drie mensen zijn ontslagen, maar andere hoofdrolspelers en verantwoordelijken zitten nog altijd op hun plek.

‘Kennis van nu…’
Decaan Pancras Hogendoorn wil persoonlijk niet reageren op de aantijgingen. Via een woordvoerder bevestigt het ziekenhuis dat er in december 2021 een gesprek is geweest met de promovendus. “In het kader van dit gesprek is toentertijd het signaal gemist dat het ontslag (…) in verband stond met fraude en onregelmatigheden die zich ook binnen het LUMC hebben afgespeeld. Deze verkregen informatie is onvoldoende op waarde geschat. Met de kennis van nu hadden we dit anders aangepakt.”

Subsidiewaakhond
Alle argumenten die door het LUMC als verdediging zijn aangedragen toen het werd beschuldigd van fraude, worden door de bevoegde Europese subsidiewaakhond van tafel geveegd. “Wij zijn bijzonder bezorgd over de terugkerende rol van de betrokken hoogleraar bij de verschillende overtredingen”, schrijft de Europese subsidiewaakhond. De waakhond zet het academische ziekenhuis definitief uit zeven onderzoeksprojecten. Naast forse imagoschade kost dit het ziekenhuis ook minimaal 3,5 miljoen euro.

Leiden Maatschappij Science