Even narekenen: hoe gezond was de Leidenaar in 2020?

Leidenaren voelden zich vorig jaar gezonder dan in 2016. Ze volgden daarmee een landelijke trend, alleen scoorden onze stad en regio nog eens bovengemiddeld goed. Maar hoe kan dat: gezonder, tijdens een pandemie? Wat ging er precies beter en wat niet?

Eerst het goede nieuws. Maar liefst 82 procent van de volwassen Leidenaren noemde in najaar 2020 de eigen gezondheid ‘goed’ tot ‘zeer goed’. Die score was vijf punten hoger dan vier jaar geleden, toen 77 procent zo’n positief antwoord gaf.

Lees alle artikelen terug in het ‘Even narekenen’ dossier van Sleutelstad

Ook landelijk was er vooruitgang, maar in Leiden en omgeving was die sterker. De GGD-regio Hollands Midden was zelfs topscorer, met 82 procent inwoners die zich gezond voelden (tegen 79 procent landelijk). En op gemeenteniveau was Zoeterwoude een topper. Daar voelde ruim 86 procent zich gezond, een stijging met vier punten.

Massale deelname
Deze verrassende cijfers komen niet uit een snel flutonderzoekje. Ze zijn het resultaat van de landelijke Gezondheidsmonitor volwassenen en ouderen, een grootschalig onderzoek dat het CBS en de GGD’s eens in de vier jaar samen op touw zetten. In totaal ging het vorig jaar om 540.000 deelnemers.

Door die massale deelname zijn de resultaten tot op dorp- en wijkniveau betrouwbaar. Alleen kost het veel tijd om alles goed te verwerken. Half juni kwam het CBS met landelijke en regionale resultaten, deze week volgden de cijfers per gemeente. Scores per wijk worden nog later verwacht.

Trend of golf
Toch is zo’n grote enquête een momentopname. En deze viel op een bijzonder moment: in 2020, het eerste coronajaar, met zijn lange lockdowns en avondklok. Toen was dat allemaal nog vrij nieuw en reageerden we er nog fris op. In 2021 met zijn ‘coronamoeheid’ zouden sommige resultaten allicht anders zijn. Daarom wil de GGD Hollands Midden versneld vervolgonderzoek doen.

Nog een andere kanttekening: de resultaten van 2020 zijn wel duidelijk beter dan 2016, maar als je ook 2012 erbij pakt, pakt het anders uit. In dat jaar voelde 81 procent van de volwassen Leidenaren zich gezond. Dat is maar één puntje minder dan afgelopen jaar. En van 81 naar 77 en dan 82 procent: dat is geen keiharde trend, maar eerder een golfbeweging.

Dan blijft de vooruitgang van de laatste vier jaar opvallend. In 2020 voelden duidelijk meer volwassenen zich gezond dan in 2016. En het aandeel dat de eigen gezondheid ‘slecht’ vond, ging flink omlaag: van 4,2 naar 2,8 procent. Van de 65-plussers voelden meer mensen zich ongezond (6,2 procent), maar ook dat was wat minder dan vier jaar geleden.

Meer sport, minder beweging
Hoog tijd om af te pellen wat er onder dat begrip ‘gezondheid’ verborgen ligt. Eerst het lijf en wat we ermee deden: sporten bijvoorbeeld. Ook in coronajaar 2020 bleef 58 procent van de Leidse volwassenen minstens eens per week sporten, duidelijk meer dan de landelijke 51 procent en vier punten hoger dan in 2016.

In Voorschoten (58 procent) en vooral Oegstgeest (59 procent) bleven net zoveel mensen sporten. De boodschap dat je juist in coronatijd moest blijven bewegen, kwam blijkbaar goed over.

Maar bewogen we daarmee genoeg? Dat valt tegen. Volgens de landelijke beweegrichtlijn moet je vijf keer per week minstens een half uur in beweging zijn. Met één uurtje hard fietsen per week ben je er dus nog niet.

Volgens deze meetlat gingen we daar juist op achteruit. In 2016 voldeed 63 procent van de volwassen Leidenaren aan de bewegingsnorm; dat daalde naar 56 procent. Nog steeds boven het gemiddelde, maar wel een duidelijke daling.

Ouderen bleven achter
Het goede nieuws dat Leiden bovengemiddeld aan beweging deed, geldt alleen voor 64-min. Daaronder vallen veel studenten en relatief jonge academici en hbo’ers.

Bij de 65-plussers krijg je een ander beeld. Steeg de sportdeelname van jongere volwassenen nog naar 63 procent, van de ouderen deed slechts 37 procent wekelijks aan sport. Dat verschil bestond ook elders, maar in Leiden was de kloof extra groot. En hij groeide: de jongere Leidenaar ging meer sporten, voor de ouderen bleef alles gelijk.

De Leidse ouderen bleven op meer fronten achter. Bij hen een toename van overgewicht (van 54 naar 56 procent), bij de jongere volwassenen niet (van 38 naar 37 procent). En ook landelijk en regionaal nam het overgewicht bij ouderen niet toe.

Roken en drinken
Ook deden de Leidse 65-plussers niet mee met de trend dat meer mensen zich gezond gingen voelen. Bij de jongeren steeg dit aandeel van 80 naar 86 procent, bij de ouderen bleef het steken op 64 procent. Elders gingen wél meer ouderen zich gezond voelen: landelijk ging dit van 62 naar 67 procent. Ook regionaal ging het beter.

Maar hoe het komt dat Leidse ouderen qua gezondheid achterop raakten, is nog lang niet verklaard. De GGD hoopt hier de komende tijd achter te komen, zodat ze ook adviezen aan de gemeente kan geven.

Naast een tekort aan beweging zouden drank en roken een rol kunnen spelen. Maar op beide fronten laten de Leidse ouderen een nette daling zien. Roken doen ze iets minder dan het landelijke gemiddelde (9 tegen 10 procent). En het aandeel zware drinkers daalt sneller dan elders, al is het nog iets bovengemiddeld (6 tegen 5 procent). Geen al te slechte cijfers, dus.

Kampioen softdrugs
Bij de 64-minners wordt duidelijk meer gerookt (20 procent) en zwaar gedronken (12 procent) dan bij de ouderen. Vooral dat laatste kan deels door het studentenleven komen. Maar het goede nieuws is dat ook deze cijfers wel dalen.

Wat niet daalt, is het gebruik van softdrugs. Leiden is daarin regionaal kampioen. Van alle 64-minners gebruikt nu 16 procent softdrugs (was 14). Dat is twee keer zo veel als elders in de regio. En de harddrugs rukken nog sneller op. Het gebruik daarvan ging van 7,2 naar 10 procent. Er zijn geen aparte cijfers over jong volwassenen, maar bij hen moet het om tientallen procenten gebruikers gaan.

Eenzaamheid en stress
Dat gestegen drugsgebruik is best opmerkelijk, want in 2020 waren er weinig feestjes waar mensen tegen de XTC of andere pillen aan konden lopen. Blowen, slikken of spuiten was dus eerder een eenzame bezigheid.

Ook naar eenzaamheid is gevraagd. In Leiden bleek 11 procent van de volwassenen zich ernstig eenzaam te voelen. Dat was boven het regionale gemiddelde, maar vrijwel gelijk aan het landelijke percentage. En alleen bij de 65-plussers was er in Leiden iets meer eenzaamheid dan vier jaar geleden; bij de jong volwassenen niet.

Heel anders ligt het bij stress. Die bereikte bij Leidse volwassenen onder de 65 vorig jaar een hoogtepunt: 28 procent van de ondervraagden meldde ‘veel stress’ te ervaren, zes punten meer dan in 2016 en zeven punten hoger dan het landelijke gemiddelde.

De Leidse ouderen bleven wat stress betreft redelijk buiten schot: 9 procent van hen kreeg er veel van mee. Zo was het gezondheidsleed toch nog een beetje eerlijk verdeeld tussen jong en oud.

Dit is aflevering 12 van “Even Narekenen”. De research voor deze wekelijkse rubriek wordt ondersteund door het Leids Mediafonds 

Leiden Maatschappij Oegstgeest Regio Voorschoten Zoeterwoude Even Narekenen nieuws