Even narekenen: de haringrecords van 3 oktober

Leidens Ontzet betekent: haring en wittebrood! Dus staan maandag weer honderden Leidenaren in de rij om hun portie op te halen. Als het goed is gaan er 8154 visjes over de toonbank. Toch is dat niet veel, want vanwege corona moest het kleinschalig en konden alleen leden van de 3 October Vereeniging zich aanmelden. Tot 2019 ging het vaak om 35.000 haringen. Leiden kwam er zelfs mee in het Guinness Book of Records. Sleutelstad dook in de geschiedenis en stuitte op sappige details.

Lees alle artikelen terug in het ‘Even narekenen’ dossier van Sleutelstad

Het verhaal achter de Leidse haringtraditie is bekend. Op 3 oktober 1574 werd de stad bevrijd door de watergeuzen. Aan de uitgehongerde bevolking deelden ze haring en wittebrood uit. Dat noodrantsoen wordt na 447 jaar nog steeds feestelijk gevierd.

1823
Toch werd dat uitdelen van haringen niet meteen een traditie. De eerste 250 jaar werd Leidens Ontzet zuiniger gevierd, met een herdenkingsdienst in de kerk en een vrije dag voor de arbeiders.

In 1823 veranderde dat. Het stadsbestuur wilde het feest voortaan op zondag vieren, dat scheelde een vrije dag. Maar de studenten van Minerva kwamen in actie. Zij vonden dat het roemruchte verleden groots gevierd moest worden. Ze hingen op 3 oktober massaal de vlag uit en organiseerden volksspelen met zaklopen en mastkimmen.

Bovendien deelden de studenten, net als indertijd de watergeuzen, haring en wittebrood uit aan arme Leidenaren. Dit feest werd een succes en sindsdien wordt het jaarlijks herhaald. Eerst door het stadsbestuur en sinds 1886 door de 3 October Vereeniging. Steeds kwamen er ook haring en wittebrood aan te pas.

Schuifelende oudjes
In het begin was die uitdeling vooral voor armelui bedoeld. Daarvan telde textielstad Leiden er heel wat. In 1886 maakt de Leydse Courant melding van 1700 vrouwen die elk twee haringen en twee wittebroden meekregen. En er zat ook nog een bonus bij: twee krentenbollen, dankzij ‘de milde gift van de heeren commissarissen van de Leidsche broodfabriek.’

Jaren later, in 1921, schrijft dezelfde krant over de lange rij ‘schuifelende oudjes’ die zich van de Aalmarkt via de Mandenmakerssteeg uitstrekt tot in de Breestraat. Van de heren van de commissie van uitdeeling krijgen ze wittebrood, de damesleden delen haringen uit. Achteraf krijgen die dames van het Studentencorps een flesje ‘odeur, ter verdrijving van het haringenaroma’.

Magische 35000
Dat bijna élke Leidenaar op 3 oktober recht op een harinkje heeft, lijkt pas sinds de Tweede Wereldoorlog een regel. Dan lopen de aantallen snel op. In 1952 ging het om 23.000 uitgedeelde zoute visjes. Al in de jaren zeventig zijn aantallen van 30.000 normaal.

De laatste jaren stegen de aantallen nog wat door. In het Leidsch Dagblad komen we enkele jaren achtereen het magische getal van 35.000 haringen tegen. Dat klinkt wat mooi afgerond. Maar de 3 October Vereeniging zelf blijkt zijn visjes nauwkeurig te tellen.

Wereldrecord
Voordat corona kwam, telde de vereniging jarenlang 32 tot 35 duizend haringen. Maar één jaar stak er bovenuit:: 2011. Dat blijkt geen toeval, want toen ging het om een officiële recordpoging

Leiden had zich bij het Guinness Boek of Records aangemeld voor het ‘grootste zeebanket’ ooit. Dat ging in kilo’s uitgestalde vis. En half september ziet Sleutelstad Charles Schulpen van de 3 October Vereeniging druk over de markt lopen om mensen aan te sporen zich in te schrijven. Want ‘Iedere haring telt!’.

Op 3 oktober om half acht ’s ochtends klinkt van Guiness-waarnemer Jack Broadbank het verlossende woord. De 170 kratten haring zijn samen goed voor 4412,7 kilo uitgestald zeebanket, ruim twee keer zoveel als het oude record. Leiden komt in de recordboeken.

35, 40 of toch 43 duizend
Om hoeveel haringen het precies ging, hebben de mensen van Guinness niet geteld. Wegen was al werk genoeg. Sleutelstad noteert op die gedenkwaardige dag 35.027 haringen. Volgens de Vereeniging zijn het er nog wat meer geweest: volgens het archief van Charles Schulpen zijn er 35.574 aan de burgers uitgedeeld.

Tot zover het officiële recordjaar 2011. Maar het lijkt er sterk op dat in de vorige eeuw wel eens grotere aantallen haringen zijn uitgedeeld. Volgens de Leidse Courant waren het er in 1983 bijvoorbeeld 37 duizend, wat de krant ‘een absoluut record’ noemt. En in 1993 lagen er volgens dezelfde krant zelfs 40 duizend haringen klaar.

Maar als we Charles Schulpen vragen naar het échte aantal van 2011 komt hij met een nieuw en hoger getal. De 35 duizend haringen waren de aantallen die door Leidse burgers zijn afgehaald. “Daarnaast delen wij altijd haringen uit aan politie, brandweer, ziekenhuizen en andere zorginstellingen”. Tel je die mee, dan ging het tien jaar geleden om 43 duizend visjes.

Record wachtrijen
Of de records uit de vorige eeuw ook opgehoogd moeten worden met haringen voor politie, brandweer en zorg? Dat is lastig te achterhalen. Maar wat wel zeker is: de wachtrijen zijn toen veel langer geweest.

Tegenwoordig kan één persoon voor een gezin acht haringen meekrijgen. Vroeger was de uitdeling veel zuiniger: maximaal twee haringen per persoon. Dus terwijl in 2011 maar zesduizend mensen zich moesten inschrijven, lezen we in de krant van 1983 over een onafzienbare wachtrij van 19.500 Leidenaren. Dat was zeker een record.

Verloren van China
En dan is er nog een echte tegenvaller. Bijna ongemerkt heeft Leiden eind 2019 zijn officiële haringrecord verloren aan Sanya Huotchetou Catering in China. Dat bedrijf presenteerde een zeebanket van maar liefst 6832 kilo, ruim de helft meer dan de Leidse 4412 kilo van 3 oktober 2011.

Nog geen tien procent van dat Chinese seafood was vis (676 kilo), maar samen met tonnen aan zoutwaterslakken, schelpdieren, garnalen en krabben was het genoeg voor een nieuw record. Dat Leiden dit nog eens overtreft, lijkt een illusie. Er zouden minstens 60 duizend haringen nodig zijn.

Nieuwe records?
Is er toch nog kans op nieuwe records? Leiden zou kunnen kijken naar het record haring happen. Dat is sinds 2015 in handen van Zandvoort, waar op het Stadhuisplein 1500 mensen tegelijk een visje wegslikten. Dat moet Leiden toch beter kunnen?

Maar de wereld verandert en ‘meer, meer, meer’ begint ouderwets te worden. We willen de aarde heel houden. En Leiden levert daaraan een bijdrage. De vervanging van plastic wegwerpglazen door statiegeldbekers hoort inmiddels bij de successen van 3 oktober. In 2019 werd zo ruim vijfduizend kilo afval bespaard. Iets voor een aanmelding bij het Guinness Book of Records?

Burgemeester
En sinds anderhalf jaar heeft Leiden ook een ander record in handen. Henri Lenferink is al een tijdje de langst zittende burgemeester van Nederland. Deze week werd hij gehuldigd voor het verleggen van een nieuwe grens: hij is met 18,38 jaar nu ook de langstzittende Leidse burgervader van de laatste twee eeuwen. Maar een nationaal record aller tijden zit er niet in. Vanaf 1854 stond in het Brabantse Budel 45 jaar lang dezelfde J.G.A. Rutten aan het roer. Lenferink kennende, gunt hij Budel graag die eer. Proost!

Dit is de dertiende aflevering van de wekelijkse rubriek “Even narekenen”. De research ervoor wordt ondersteund door het Leids Mediafonds.

Leiden Maatschappij Leidens Ontzet 2021