In Leiden worden wijken, buurten en straten vertegenwoordigd door 36 wijkverenigingen. Uit onderzoek van Sleutelstad blijkt dat lang niet iedereen de eigen wijkvereniging kent, terwijl ze zich juist vaak actief mengen in de lokale politiek en proberen om mensen in de wijk met elkaar te verbinden. Welke rol hebben wijkverenigingen in de stad en hoe proberen ze de belangen van hun bewoners te vertegenwoordigen?
De gemeente ziet in ieder geval een belangrijke rol voor wijkverenigingen weggelegd. Wethouder Marleen Damen noemt ze de ‘ogen en oren van de stad’. Wijkverenigingen kunnen daarom elk jaar een subsidie aanvragen. Het bedrag waar aanspraak op gemaakt kan worden hangt af van het aantal inwoners van de wijk. In 2020 was er een bedrag van 0,86 euro per inwoner te vergeven, mits een vereniging in 2019 niet meer dan 2.500 euro eigen vermogen had. In 2020 werd er in totaal 84.185 euro uitgekeerd.
Maar wat is nou kenmerkend voor dé Leidse wijkvereniging? Dat is een vraag waar zeker geen eenduidig antwoord op is te geven. Elke wijkvereniging werkt anders en heeft te maken met een andere samenstelling van de wijk. De grootste vereniging beslaat een gebied van 14.308 bewoners (Wijkvereniging Merenwijk), de kleinste een straat met vijftig huizen (belangenvereniging Vrouwenweg). Elke club houdt er een eigen doelstelling op na: van politieke belangenbehartiging tot het verzorgen van een ruimte voor kinderpartijtjes.
Dat zie je terug in de hoeveelheid media-aandacht, maar ook in de aandacht die politieke partijen aan uitingen van wijkverenigingen geven. Krijgt degene die het hardst roept ook de meeste aandacht? En is dat terecht? Hoe worden geluiden vanuit wijkverenigingen eigenlijk door de politiek afgewogen? Reden voor Sleutelstad om onderzoek te doen naar de rol van wijkverenigingen in de stad. De resultaten daarvan lees je de komende weken in drie artikelen:
Van de in totaal 36 wijkverenigingen hebben er 22 gereageerd op vragen van Sleutelstad over het aantal leden en de manier waarop zij te werk gaan. Zoals verwacht komt daar een divers beeld uit naar voren.
Gratis lidmaatschap
Om te beginnen met het aantal leden. Het percentage wijkbewoners dat lid is, zit grotendeels tussen de 2,4 en 14,8 procent, met één uitschieter naar ruim 40 procent. Goed om te beseffen: vaak gaat het per huishouden maar om één lidmaatschap, waardoor het aantal betrokkenen bij de vereniging groter is dan het aantal lidmaatschappen. Ook zijn er wijkverenigingen die automatisch alle inwoners van de wijk lid maken en er zijn verenigingen, voornamelijk wijkcomités, die niet met leden werken.
Artikel gaat verder onder tabellen
Overzicht per wijkvereniging van het aantal inwoners, leden, percentage inwoners dat lid is en toegewezen subsidie in 2020 (in drie delen, kies onderaan de tabel die u wilt zien)
Bij Wijkvereniging Merenwijk is lidmaatschap gratis, maar moet er wel actie worden ondernomen om lid te worden. Voorzitter Akke Timmermans legt uit: “We zijn er voor iedereen in de wijk, maar we moedigen mensen wel aan om lid te worden. Want wie zelf lid is geworden, is meer betrokken bij de vereniging.” Leden krijgen uitnodigingen voor de ALV en bijzondere bijeenkomsten en ze krijgen alle stukken doorgestuurd. Maar ook wijkbewoners die actief zijn in de wijk zonder lidmaatschap, kunnen gebruikmaken van het platform van de wijkvereniging.
Van de 22 wijkverenigingen die reageerden, werken er 5 niet met leden en hebben er 4 aangegeven iedereen automatisch lid te maken. Wat betekent dat voor de slagkracht van een vereniging? Weegt de mening van een vereniging met 100 procent lidmaatschap zwaarder dan van een vereniging met 2,4 procent lidmaatschap? Wat is mandaat? Hoe ziet de politiek dat en hoe vinden de wijkbewoners dat ze vertegenwoordigd worden? Op deze vragen gaan we de komende weken verder in.
Een praatje
De vraag ‘waartoe zijn wij op aarde’ beantwoorden de wijkverenigingen ook op verschillende manieren. Zo zijn er wijkverenigingen die de sociale cohesie in de buurt willen bevorderen, problemen signaleren in de wijk, de leefbaarheid in de wijk willen waarborgen, met de politiek in gesprek gaan of juist een activistische houding hebben ten opzichte van ontwikkelingen in de wijk.
De Kooi heeft met Wils Spies een duidelijke sociale wijkvereniging. Onder een van de flats aan Surinamestraat heeft ze een kleine ruimte om mensen te ontvangen. “Er komen hier kinderen vanuit de hele wijk en daarbuiten”, vertelt ze. “Er is dan altijd koffie en thee, iedereen komt hier voor een praatje.” Dat is ook belangrijk voor Spies, die ruim twintig jaar geleden begon met een wijkvereniging in deze vorm. “Ik doe heel veel op het sociale vlak, ervoor zorgen dat mensen die het wat minder hebben ook rond kunnen komen bijvoorbeeld.”
Wij vinden het ook niet belangrijk dat de gemeente ons aardig vindt, het gaat om de gezondheid en het welzijn van de Leidse burger
Een heel ander voorbeeld is de wijkvereniging in het Stationsgebied. Deze vereniging staat erom bekend actief tegen plannen van de gemeente in te gaan. Bestuurslid Ineke Barnhard: “Mensen in de wijk kennen de plannen niet en bijten zich niet vast in de enquêtes van de gemeente. Maar in lokale politiek moet je je juist vastbijten, dat doen wij als wijkvereniging. Dat kun je niet met iedereen doen. Wij vinden het ook niet belangrijk dat de gemeente ons aardig vindt, het gaat om de gezondheid en het welzijn van de Leidse burger.”
Belangenclubs
Bij Wijkvereniging Stationsgebied zijn alle meerderjarige wijkbewoners automatisch lid (tenzij ze zich actief hebben uitgeschreven). Meningen worden gepeild met enquêtes en gesprekken in de wijk. Volgens de statuten moet er minimaal jaarlijks één keer een ALV worden uitgeschreven, maar desgevraagd zegt Barnhard dat het bestuur de standpunten van de vereniging bepaalt. Ook in de standpuntbepaling zijn weer grote verschillen aan te wijzen tussen wijkverenigingen. Waar de besluitvorming bij de ene vereniging vooral binnen het bestuur plaatsvindt, laten andere verenigingen het juist over aan de leden. Een voorbeeld daarvan is wijkvereniging Vlietpoort, een jong wijkje naast zwembad De Vliet. Daar stemmen de leden elk jaar over de standpunten van de vereniging.
Binnenstadsvereniging Pieters- & Academiewijk en Levendaal-West (PAL) heeft te maken met veel verschillende belangen in de binnenstad: economie, levendigheid en natuurlijk die van de (vaste) bewoners. Dat laatste is vooral waar de vereniging voor staat. “Er zijn al genoeg belangenclubs die voor al die andere zaken opkomen, maar wij zijn er echt voor de inwoners van onze wijk. Wij zetten ons dan ook altijd in voor de leefbaarheid van onze wijk.” Daarbij wil de vereniging bewoners vooral helpen om zelf hun punt te maken. “Wij kunnen nooit een vertegenwoordiging van de hele wijk zijn, maar we weten wel hoe we de gemeente en politiek kunnen bereiken. En daar kunnen we bewonersgroepen in de wijk mee helpen.”
Wij kunnen geen activistische club zijn. Als er een probleem in de wijk is helpen we mensen zelf in de benen te komen
Wijkvereniging Vlietpoort is met 75 huizen een van de kleinste verenigingen in de stad. Dat betekent dat ze korte lijntjes met de inwoners van de wijk hebben en iedereen elkaar goed kent. Dat resulteert in gezellige bijeenkomsten, maar ook in een goed beeld van de mening van de wijkbewoners. Toch zal het bestuur van de wijkvereniging nooit zelf een zienswijze indienen op de plannen van de gemeente. “Bij ons ligt statutair vast dat we als wijkvereniging geen eigen zienswijze (reactie op een voorgenomen besluit, red.) mogen indienen bij de gemeente”, vertelt voorzitter Hein Griffioen. “Daardoor kunnen we geen activistische club zijn. We hebben een activerende rol. Als er een probleem in de wijk is helpen we mensen zelf in de benen te komen en dragen we manieren aan om het op te lossen.”
Hart van de Stadkrant
Voor veel wijkverenigingen blijft het lastig om de bewoners van hun wijk te bereiken. Dat blijkt ook uit het buurtonderzoek van Sleutelstad dat volgende week uitgebreid aan bod komt. Van de 64 mensen die Sleutelstad bijvoorbeeld in de Merenwijk sprak, weten maar 33 bewoners (51,6 procent) überhaupt van het bestaan van de wijkvereniging af. Vaak wordt de wijkvereniging ook nog eens verward met andere clubs zoals de Vereniging van Eigenaren (VvE), huurderscommissie, actiegroepen of andere buurtgroepen.
Ook voor bewoners in het gebied van wijkvereniging Stationsgebied is vaak niet meteen duidelijk wat er met ‘wijkvereniging’ wordt bedoeld. Daar zeggen 35 van de 71 ondervraagden (49,3 procent) de wijkvereniging uiteindelijk te kennen, bij PAL zijn dat 33 van de 69 (47,8 procent) die we spraken. Vlietpoort springt er, net als met het aantal leden per inwoners in de wijk, ver bovenuit. Daar kent op een enkeling na iedereen de wijkvereniging: 24 van de 25 deelnemers aan ons onderzoek (96 procent).
Artikel gaat verder onder de tabel
Lang niet iedereen weet van het bestaan van de eigen wijkvereniging af.
Mensen die de wijkvereniging wel kennen, doen doet vaak door de digitale nieuwsbrief, posters in de flat, de media of omdat ze iemand kennen die actief is als bestuurslid. Ook zijn er mensen die via hun VvE of huurderscommissie in contact komen met de wijkvereniging. Bij PAL wordt opvallend vaak het wijkblad ‘Hart van de Stadkrant’ genoemd, waar de jaarlijkse subsidie voor wordt gebruikt en dat deur aan deur wordt verspreid. “Het is leuk om te lezen wat er allemaal speelt in je wijk, over de geschiedenis en de actualiteiten”, zegt een bewoner van de Langebrug daarover tijdens ons onderzoek.
Wat zeggen mensen nog meer over hun wijkvereniging? Wat verwachten ze en welke rol zien de verschillende besturen voor zichzelf weggelegd? Dat lees je volgende week in deel twee van deze serie, waarin we verder inzoomen op vier wijken in de stad.
Correctie: In een eerdere versie van dit artikel stond dat Wijkvereniging Stationsgebied geen ALV organiseert. Volgens de statuten moet er jaarlijks echter minimaal 1 ALV worden uitgeschreven. Dat is inmiddels aangepast.
Verantwoording
Voor dit onderzoek zijn alle 36 wijkverenigingen uit Leiden benaderd. 22 van hen hebben gereageerd op vragen over onder meer het ledenaantal en publicaties van de wijkvereniging. Op basis van die reacties zijn er vier wijkverenigingen geselecteerd voor verder onderzoek: Wijkvereniging Merenwijk (de vereniging met het grootste aantal inwoners), Vlietpoort (vereniging met een klein aantal inwoners), Wijkvereniging Stationsgebied (een politiek actieve wijkvereniging waarbij alle inwoners automatisch lid zijn) en Pieters- & Academiewijk en Levendaal-West (politiek actieve wijkvereniging waarbij mensen ervoor kunnen kiezen om lid te worden).
De besturen van deze vier wijkverenigingen hebben we gevraagd naar de manier waarop hun vereniging is georganiseerd, welke keuzes er worden gemaakt en hoe eventuele politieke statements tot stand komen. In drie gevallen heeft dat geleid tot een gesprek met het bestuur. Het bestuur van Wijkvereniging Stationsgebied wenste niet te reageren omdat het zich niet kan vinden in de opzet van het onderzoek. Ook op de uitkomsten van het wijkonderzoek en de conceptversies van de artikelen wilde het bestuur niet reageren. Tijdens het deur-aan-deur wijkonderzoek hebben we wel enkele individuele bestuursleden gesproken. Hun reactie is waar mogelijk meegenomen.
In de vier geselecteerde wijken hebben we een aantal straten uitgekozen waarbij we in het voorjaar en de zomer van 2021 deur aan deur hebben aangebeld. Dat heeft in het totaal 229 reacties opgeleverd, zowel van mensen die we direct aan de deur hebben gesproken als van enkele mensen die op basis van een niet-thuisbriefje later alsnog een reactie hebben gegeven. De straten die zijn geselecteerd:
Stationsgebied: Stationsplein, Morssingel en Paviljoenshof
PAL: Langebrug, Kolfmakersteeg en Raamsteeg
Vlietpoort: Elly Kerckhoffskade, Herman Kleibrinkstraat en Delftse Jaagpad
Merenwijk: Arendshorst, Akenwerf, Donsvlinder en Edelkarper
Om ook een beeld van de politieke rol van wijkverenigingen te krijgen, zijn voor dit onderzoek alle gestelde raadsvragen in de jaren 2019 en 2020 geanalyseerd. De resultaten van die analyse zijn, samen met een aantal algemenere vragen over de rol van wijkverenigingen, voorgelegd aan de tien politieke partijen uit de Leidse gemeenteraad.
Dit onderzoek, dat naast drie artikelen binnenkort ook nog een televisie-special over wijkverenigingen oplevert, is mede mogelijk gemaakt door een financiële bijdrage van het Leids Mediafonds.
Studio Leiden
Middelstegracht 87A
2312 TT Leiden
Studio Leiderdorp
Sisalbaan 13
2352 AZ Leiderdorp
E-mail
redactie@sleutelstad.nl
Telefoon Redactie
071 - 5235907
