Achtergehouden info en bemoeizuchtige raad: zo ging Voorschoten nat rond verkoop Ambachts- en Baljuwhuis

De Voorschotense gemeenteraad heeft nog altijd meer vragen dan antwoorden over de schadevergoeding die het heeft betaald aan vastgoedondernemer Boris Bayer. Voorschoten betaalde 350.000 euro aan de vastgoedondernemer nadat de verkoop van een historische pand, het Ambachts- en Baljuwhuis, finaal mislukte. De gemeenteraad bemoeide zich er vanaf het eerste moment mee, maar kreeg bijna geen en soms zelfs verkeerde informatie. Gefrustreerd tastten ze in het duister.

Raadsleden in Voorschoten zijn keihard over de gang van zaken en steken daarbij ook hand in eigen boezem. “We hadden niks te zeggen, maar we dachten van wel”, zegt VVD-fractievoorzitter Katrien van Meenen. “We hadden helemaal nooit de controle moeten willen hebben.” Ook Albert Deuzeman, fractievoorzitter van GroenLinks erkent fouten. “We hadden dit nooit naar ons toe moeten trekken. We deden te veel aan micromanagen, maar hadden het moeten toevertrouwen aan het college.”

Om de rol van de gemeenteraad in het verkoopproces goed te begrijpen, moeten we terug naar 2019. Dat is het moment dat de plannen voor de verkoop van het Ambachts- en Baljuwhuis voor het eerst werden besproken.

In het dorp leven veel zorgen over de verkoop. Het gaat om een monumentaal pand met grote historische waarde. Vroeger werd er vergaderd en rechtgesproken. Bovendien gaat het om een pand met een publieke functie, zo kunnen mensen er trouwen. Die functie moet het behouden, besloot de vroegere eigenaar Jonkheer Steengracht toen hij het pand in 1912 aan Voorschoten schonk. Mensen zijn bezorgd dat die publieke functie verloren gaat als het pand wordt verkocht.

De gemeenteraad wil er daarom kort op zitten. Via een motie in 2019 verzekeren de raadsleden zich van het laatste woord. Zonder hun akkoord geen verkoop. “Er worden geen besluiten genomen, voordat er in brede zin met de gemeenteraad is gesproken”, zo legt Ad de Graaf, fractievoorzitter van de PvdA, de motie uit.

Raad steekt stokje voor onderhandse verkoop
Bijna een jaar later is er een verkoopovereenkomst. De gemeente wil het verkopen aan Jos Kriek, die het pand al jaren huurt van de gemeente en het restaurant exploiteert. Hij zou het voor 1 miljoen euro kopen, met als voorwaarde dat er 150 dagen per jaar een ruimte vrij wordt gehouden voor publieke activiteiten. Beide partijen zijn er uit, maar het moet nog langs de gemeenteraad die zich een jaar eerder dus verzekerde van het laatste woord.

Binnen de gemeenteraad heerst verdeeldheid. Sommige partijen zijn tegen de deal met Kriek, omdat ze het pand überhaupt niet willen verkopen. De coalitiepartijen lijken voor te zijn, totdat toenmalig VVD-raadslid Sjoerd van den Dool hier tegen ingaat. Hij vindt dat er een openbare verkoop moet komen. De onderhandelingen met Kriek zouden ’te onderhands’ zijn. De verkoop gaat, tot grote woede van Kriek zelf, niet door.

Nieuwe koper gevonden
Tot zover de momenten dat de gemeenteraad wel invloed had op het proces. Na het wegstemmen van de deal met Kriek verliezen ze steeds meer de controle op de gang van zaken. De verkoop gaat in het openbaar verder en er komt een ‘expertgroep’ die het proces gaat begeleiden. Sommige gemeenteraadsleden willen bepalen wie daar inzitten, maar dat gaat niet door.

Het blijft lang stil als de expertgroep aan het werk is. In het najaar van 2021 is er een koper gevonden voor het Ambachts- en Baljuwhuis. De expertgroep komt met het advies om het te verkopen aan de Wassenaarse vastgoedondernemer Boris Bayer. Hij heeft 1,4 miljoen euro over voor het pand en wil het 52 dagdelen per jaar beschikbaar stellen voor een door de gemeente uitgekozen partij.

Slechte verhalen over Bayer
In de gemeenteraad is niet iedereen tevreden met de nieuwe koper. Al snel wordt het verhaal van de oude rechtenfaculteit in Leiden opgerakeld. Bayer kocht dat in 2005 om het daarna snel met flinke winst door te verkopen. Een recenter voorbeeld dat aangehaald wordt, is hotel Auberge de Kieviet in Wassenaar waar Bayer onenigheid over heeft met de gemeente.

Een meerderheid van de gemeenteraad stemt op 7 oktober 2021 toch in. “We willen dit dossier niet nog een keer doorschuiven”, legt Deuzeman uit. De oppositiepartijen blijven mokkend achter. “De gemeente kijkt alleen maar naar het geld en niet naar de betekenis voor de inwoners van Voorschoten”, zo klonk de kritiek.

Wethouder houdt informatie achter
Buiten het feit dat het imago van Bayer niet al te fraai was, waren er op dat moment voor de gemeenteraad geen rode vlaggen bekend. Bij het gemeentebestuur waren die er wel. Zo had Bayer aangegeven dat hij zijn vader wilde laten meebetalen bij de aankoop. Voor Bayer belastingtechnisch een voordeel, maar tegenover de andere bieders zou dit niet eerlijk zijn. Bayer kwam hier namelijk mee nadat hij de openbare aanbesteding al had gewonnen.

Uit interne mails blijkt dat wethouder Erika Spil op de hoogte was van de wensen van Bayer, nog voordat het verkoopvoorstel naar de gemeenteraad ging. Op 23 september sprak de wethouder hier zelfs over met Bayer. Later zou blijken dat dit een van de redenen was voor het gemeentebestuur om de deal met Bayer af te breken. Iets dat niet werd gemeld aan de gemeenteraad.

Veel vragen over niet doorgaan verkoop
Begin februari 2022 komt de gemeente naar buiten met het nieuws dat de verkoop aan Bayer niet doorgaat. Er is voor de raadsleden een technische briefing met uitleg, maar veel informatie wordt er niet gegeven. Ondanks de gebrekkige informatie wordt de gemeenteraad gevraagd om terug te komen op het besluit om het Ambachts- en Baljuwhuis te verkopen aan Boris Bayer. Dat moet via een officieel raadsbesluit, want dan zou de gemeente sterker staan in het ontbinden van de koopovereenkomst.

“We wisten niet waarvoor we stemden. Alleen dat het mis zou gaan voor de gemeente als we het niet zouden doen. Eigenlijk had ik dit besluit niet willen nemen”, zegt Van Meenen (VVD) als ze terugkijkt op het proces. Andere raadsleden onderschrijven haar gevoel van dat moment. “We weten nog steeds niet waarom we hebben gestemd voor het intrekken van de verkoop”, zegt Deuzeman (GroenLinks). Toch gebeurde het.

Schadeclaim van 350.000 euro
Een jaar lang is het in de gemeenteraad wederom stil rondom de verkoop. In de rechtszaal en achter gesloten deuren is dan een juridische strijd gaande met Bayer. Door het afketsen van de deal heeft hij een schadevergoeding van 350.000 euro bedongen. Wel blijft het Ambachts- en Baljuwhuis in handen van de gemeente Voorschoten.

Als er over wordt gesproken in de gemeenteraad, is iedereen het erover eens dat het zonde is van het geld. Buiten dat leeft vooral de vraag hoe de volksvertegenwoordigers zo buitenspel gezet zijn. “De raad is monddood gemaakt in haar controlerende rol”, zegt D66-fractievoorzitter Jolien Schroot. “Hoe had de raad kunnen ingrijpen?” Niemand heeft er een goed antwoord op.

Zo is de rol van de Voorschotense raad 180 graden gedraaid. Aan het begin van het verkoopproces hadden ze nog het laatste woord, aan het eind hadden ze geen flauw idee waar het is misgegaan. Naast frustratie voelen ze vooral onmacht over de gang van zaken.

‘Ongelukje en door’
Sommige raadsleden laten het erbij zitten. “Om de juridische argumenten van de gemeente te weten, hadden we bij de rechtszaak moeten zijn en dat waren we niet”, zegt Van Meenen. “Ik wil nu vooruitkijken.”

Andere raadsleden zijn strijdbaarder. Bijvoorbeeld Arnold Posthuma, inmiddels de fractievoorzitter van de PvdA. Zijn partij nam in 2019 het voortouw om de gemeenteraad te betrekken bij de verkoop. “Buiten het feit dat er niet goed is gehandeld, vraag ik me af waar het nou precies is misgegaan, zo misgegaan dat we als gemeente 350.000 euro hebben moeten betalen”, zegt hij met een scherpe toon. Hetzelfde geldt voor Deuzeman. “Het kan niet zo zijn dat we zeggen: ongelukje, laten we maar weer doorgaan.”

Geen antwoorden van gemeentebestuur
Deuzeman heeft schriftelijke vragen gesteld aan het gemeentebestuur, maar wacht nog op een reactie. De gemeente moet daarvoor eerst juridisch advies inwinnen. Ook Sleutelstad stelde een maand geleden al een reeks vragen aan het gemeentebestuur, maar er kwamen geen antwoorden. Wel is duidelijk dat de gemeente Voorschoten het proces door een extern bureau laat evalueren.

Voor dit onderzoek is informatie gehaald uit meer dan zeshonderd gemeentelijke documenten die zijn vrijgegeven via de Wet open overheid. Verder is op achtergrondbasis gesproken met meerdere betrokkenen. Dit verhaal is mede tot stand gekomen door financiering van het Leids Mediafonds.

Politiek Voorschoten Ambachts- en Baljuwhuis Voorschoten