Samen verduurzamen: het blijft heel lastig

Schieten we genoeg op met energiebesparing in onze huizen? Als je naar de Leidse plannen kijkt, gaat de energietransitie flink versnellen. Maar de praktijk valt vaak tegen. Dat blijkt uit onze serie ‘Zijn we klaar voor de winter?’. In dit slotartikel extra aandacht voor gespikkeld bezit. Dat zijn flatgebouwen of straten met huur- én koopwoningen door elkaar. Samen plannen maken blijkt daar een hels karwei.

Deze vrijdag begint de winter officieel. Het gasverbruik loopt weer op, maar de komende jaren moet dat veranderen. Want volgens afspraak zijn alle Nederlandse huizen vanaf 2050 aardgasvrij. Leiden is één van de 64 gemeentes die daarbij het voortouw neemt. Daarin passen plannen voor meer energiecoaches in de wijken, hulp bij ontwikkeling van kleinschalige warmtenetten en extra ondersteuning voor VvE’s. Gaat die daling van het gasverbruik ook lukken?

Lees alle artikelen terug in het dossier ‘Zijn we klaar voor de winter?’ van Sleutelstad

Pioniers
Waar we onze warmte straks ook precies vandaan halen, duidelijk is dat elk scenario begint met energie besparen. Veel huizen moeten beter geïsoleerd worden. Technisch blijkt bijna alles mogelijk. Enkele huiseigenaren in Leiden en Leiderdorp wisten hun oude huis al energieneutraal te maken. Dat kost tijd, moeite en geld, maar sommige pioniers doen het gewoon.

Intussen moderniseren woningcorporaties honderden woningen. En vergeet niet de kleine ingrepen, van tochtstrips en radiatorfolie tot betere CV-afstelling, waarmee het gasverbruik in oudere woningen al met dertig tot veertig procent verlaagd kan worden. Sleutelstad wijdde er een reeks artikelen aan. Met dezelfde ingrepen hebben de energiefixers honderden huurders uit de brand geholpen.

Door zulke initiatieven ging het gasverbruik van woningen vorig jaar flink omlaag. Landelijk daalde het met 22 procent. Gecorrigeerd voor het mooie weer bleef er tien procent daling over. En Leiden deed mee met deze trend.

Daling gestopt
Intussen zijn de energieprijzen niet meer extreem hoog en lijkt het gevoel van urgentie wat weggezakt. In winkelstraten staan deuren ’s winters weer vaak open. Veelzeggend was ook dat bij de laatste verkiezingen het klimaat nauwelijks een rol speelde. En wat blijkt uit nieuwe cijfers van het CBS? Sinds mei daalt het gasverbruik van Nederlandse woningen niet meer. Sinds augustus ligt het zelfs zo’n tien procent hóger dan in 2022. Dat kan deels door het natte najaar komen, maar toch stemt het niet vrolijk. Tegenover honderden woningen met betere isolatie staan blijkbaar duizenden huizen waar de thermostaat weer wat hoger staat.

Om van het gas af te raken, is meer nodig. Dus lanceerden de ministers Jetten en De Jonge dit jaar het *Nationaal Isolatie-offensief*. Leiden steunt met geld uit die campagne huiseigenaren met energie-armoede (oud huis, hoge energiekosten, laag inkomen). Dezelfde mensen kunnen nu ook een landelijke energiebespaarlening krijgen met nul procent rente. Dat lijkt voordelig, maar toch schrikt zo’n grote lening met bijbehorende schuld huiseigenaren met een kleine beurs wel af.

Doorwaaiwoning
Intussen wil de gemeente ook meer actie van verhuurders. En in de sociale huursector lijkt dat te lukken. De woningcorporaties pakken de komende jaren immers alle woningen aan met de slechtste energielabels: label E t/m F.

Maar wie in een flat met achterstallig onderhoud woont, die nét geen slecht genoeg energielabel heeft, kan pech hebben. Volgens Paula van Schooten van de huurdersbelangenvereniging (HBV) van Portaal, zijn de energielabels bovendien lang niet altijd te vertrouwen. “Er zijn panden met label C die eigenlijk niet beter zouden verdienen dan label E.” HBV-adviseur Evert van den Eshof vult aan: “Je kan dan wel vrolijk bij huurders langs gaan met tochtstrips en radiatorfolie. Maar bij zo’n doorwaaiwoning zijn dat druppels op een gloeiende plaat.”

Vereniging
Zo bezien hebben eigenaren van koopwoningen het misschien toch beter getroffen? Ze kunnen immers zelf beslissen wat ze wanneer aan hun huis verbeteren. En vaak met financiële steun van de overheid. Toch gaat die vlieger niet altijd op. Want dat ‘zelf beslissen’ geldt alleen voor zelfstandige huizen. Heb je een portiekwoning of appartement gekocht, dan ligt het net even anders. De buitenkant van de woning is dan van de Vereniging van Eigenaren (VvE). Als je beter wil isoleren, moet je dus als vereniging samen beslissen en sparen. En dat kan tegenvallen.

Leiden heeft honderden VvE’s. Veel ervan zijn toe aan renovatie en moeten beter gaan isoleren. Alleen hebben ze meestal te weinig gespaard. Dat leidt vaak tot een patstelling. Pas enkele Leidse VvE’s zijn erin geslaagd om hun pand te verduurzamen – dankzij een goed doordacht plan, veel onderling overleg en een boel geduld. Voorbeelden zijn VvE’s aan de Boerhaavelaan, De Vrijheidslaan en de Asserstraat.

Gespikkeld
Nog lastiger is het bij panden met een combinatie van koop en huur. Denk aan grote naoorlogse flatgebouwen: gebouwd als sociale huurwoningen, maar de woningcorporaties hebben recent een deel verkocht aan huurders. Zo krijg je een gemengde VvE. Een club met twee soorten leden: kleintjes, met één woning en één stem, en de grooteigenaar met vaak meer dan de helft van de stemmen. Er staan veel gemengde VvE’s in Leiden Zuid-West, het Morskwartier, aan de rand van de Merenwijk en in Leiderdorp.

Renovatie is hier pas echt moeilijk. Het VvE-bestuur bestaat meestal uit ‘kleine’ eigenaren. Ook zij hebben vaak te weinig gespaard. En woningcorporaties stellen zich afwachtend op: eigen panden renoveren is makkelijker dan draagvlak zoeken en besluiten nemen in zo’n vereniging. Stagnatie is dus het lot van veel flatgebouwen waar sprake is van zo’n gespikkeld bezit.

Soms pakken dappere bestuurders toch de handschoen op. Zoals bij VvE Merendonk in de Slaagwijk, waar Sleutelstad eerder rondkeek. Dit gebouw heeft een totaal verouderd verwarmingssysteem. Komend jaar moet dat vervangen worden; tegelijk wordt asbest achter de gevelplaten verwijderd. Het lukt net om dit financieren zonder dat de maandlasten onbetaalbaar hoog worden. Er is ook gekeken naar vervanging van kozijnen, maar dat bleek een te grote investering. Want veel de bewoners die tien of vijftien jaar geleden hun sociale huurwoning kochten, hebben maar een bescheiden inkomen en weinig spaargeld.

Rodes
Je kan je afvragen of woningcorporaties in zulke VvE’s niet meer het voortouw moeten nemen. Zij hebben de expertise en kunnen helpen de kosten te beperken. Het Leidse Burgerberaad dat eerder deze maand voorstellen deed over versnelling van de energietransitie, vindt dat de gemeente de corporaties moet dwingen tot zo’n actievere rol.

Maar hoe dat ‘dwingen’ moet, is niet zo duidelijk. Dat blijkt ook uit het verhaal van de Rodes in de Merenwijk. In dit wijkje, met straten zoals de Wilgenrode en de Platanenrode, staan huurhuizen van stichting Ons Doel. Ongeveer dertig zijn in de loop der jaren verkocht aan huurders. Gespikkeld bezit heet dat, met soms om en om huur- en koophuizen.

Hier zijn in 2022 tientallen huurwoningen gerenoveerd: gevel, kozijnen en dak kregen betere isolatie. Het energiegebruik daalde met zo’n veertig procent en het energielabel ging van D naar A. De huizen zijn al aardig voorbereid om van het gas af te gaan. Daar maak je huurders blij mee.

Gemiste kans
En de koophuizen? De eigenaren hoorden in 2019 van renovatieplannen en wilden erbij betrokken worden. Dat lukte niet. Pas in januari 2021, toen de plannen helemaal uitgewerkt waren, kregen ze van de aannemer een aanbod om mee te doen. Een keuzepakket, met een prijskaartje van tienduizenden euro’s. Of ze binnen veertien dagen wilden beslissen.

Deze bewoners voelden zich voor het blok gezet. Waar moesten ze dat geld vandaan halen? En toen een externe expert meldde dat de prijzen van de aannemer twintig tot dertig procent te hoog waren, deed dat de deur dicht. Slechts één eigenaar besloot mee te doen met de dakisolatie. De rest haakte af.

Wie nu door de Rodes fietst, ziet het trieste resultaat: de daklijn is her en der onderbroken, omdat het dak van een koopwoning tien centimeter lager is. Randen van hogere daken zijn niet fraai afgehecht. Je ziet dat het gewoon efficiënter was geweest om in één ruk alle daken achter elkaar aan te pakken.

Over de heg
“Een gemiste kans”, verzucht Miriam van Dijk, manager vastgoed van Ons Doel. Hetzelfde valt te horen bij de gemeente. Maar uit een evaluatieonderzoek bleek begin november dat niemand weet hoe het een volgende keer anders moet. Want een groep koopwoningen vroegtijdig bij plannen betrekken: het staat in niemands taakomschrijving. Eerder informeren is nog het meest creatieve voorstel.

De gemeente wil dat er vaker op wijk- en straatniveau samen plannen voor de energietransitie worden gemaakt. Maar dat lukt alleen als woningcorporaties, energiecoaches én beleidsmakers meer hun best doen om over de eigen heg te kijken.

Dit was de achtste een laatste aflevering van de serie “Zijn we klaar voor de winter?”. De research voor deze serie werd mogelijk gemaakt door het Leids Mediafonds 

Duurzaamheid Leiden Zijn we klaar voor de winter?