De virus-estafette in de ouderenzorg: ‘De rek bij onze medewerkers is er wel uit’

Ruim de helft van het aantal coronadoden in Nederland werd geregistreerd in verpleeg- en verzorgingshuizen. Maandenlang zaten die daarom in lockdown en was bezoek uit den boze. Inmiddels is de bezoekersregeling flink verruimd en maken Leidse zorgorganisaties de balans op. Bij een nieuwe golf besmettingen krijgen huizen zelf de regie, maar het is de vraag of het personeel nog energie heeft voor weer zo’n intensieve periode.

De laatste cijfers over corona in verpleeghuizen geven een rustig beeld. Afgelopen week werden er landelijk 111 nieuwe verdenkingen op corona geregistreerd, het aantal overledenen bleef stabiel. Dat staat in schril contrast tot de cijfers die ouderenvereniging Verenso twee maanden geleden publiceerde, toen wekelijks bijna vijfhonderd besmettingsgevallen werden geregistreerd en meer dan honderd ouderen in een verpleeghuis aan corona overleden.

Ook in de Leidse verpleeghuizen is het rustig, maar dat is zeker geen reden om stil te zitten en uit te hijgen, zegt bestuursvoorzitter Lia de Jongh van Topaz. Op 11 mei was ‘haar’ Lakenhof het eerste verpleeghuis in onze regio dat de deuren, bij wijze van proef, weer mondjesmaat mocht openstellen. Maar terwijl bezoek langzaam weer werd toegelaten, bleek al snel dat de deuren halsoverkop sluiten veel gemakkelijker is dan stap voor stap weer open gaan. “Wat voor ons een belangrijke voorwaarde voor de proef was, is dat we weer zouden kunnen sluiten als het misging. Dat is gelukkig niet gebeurd.”

Eindelijk weer zelf besluiten
Met de landelijke openstellingsproef kregen verpleeg- en verzorgingshuizen langzaam weer zeggenschap over hun eigen locatie. Dat was ook nodig, zeggen zowel De Jongh als bestuurder Tanja Ineke van Libertas Leiden, die volmondig betogen dat tot een landelijke sluiting zoals werd afgekondigd in maart niet nog eens moet worden besloten. “Je kunt niet zomaar alle verpleeghuizen sluiten zonder de cliëntenraad daarbij te betrekken”, zegt De Jongh vastberaden.

We zijn in Nederland veel genuanceerder gaan nadenken over de kwaliteit van leven

Afgelopen week leek het er even op dat bij een besmetting toch gelijk weer het hele verzorgingshuis dicht zou moeten, maar na de aankondiging van een kort geding bij de rechter zei een woordvoerder van het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) tegen de NOS dat er geen algehele bezoekverboden meer zullen worden afgekondigd. “We zijn in heel Nederland veel genuanceerder gaan nadenken over de kwaliteit van leven”, constateert Topaz-bestuurder De Jongh tevreden.

Het loslaten van landelijke maatregelen voor verpleeghuizen is ook de aanbeveling van onderzoekers van het Leids Universiteit Medisch Centrum (LUMC) en Universitair Medisch Centrum Groningen (UMCG). Ze onderzochten de notulen van de crisisvergaderingen in verpleeghuizen en zagen het personeel stoeien met de uitvoering van het landelijke bezoekersverbod. “Er waren verschillen in besmettingsrisico per regio terwijl de bezoekersregeling overal gold. Het zou beter zijn om verpleeghuizen de ruimte te geven om hun eigen bezoekersregeling in te vullen”, is daarom een van de aanbevelingen uit het onderzoek waar ook Topaz aan meewerkte en dat nog tot het einde van dit jaar loopt.

Gelijkenissen met norovirus
Door heel Nederland wordt nu per zorglocatie aan protocollen gewerkt voor het geval er weer coronabesmettingen opduiken. In de gesprekken daarover met Leidse huizen valt al snel de vergelijking met het voor ouderen gevaarlijke norovirus. Hoewel het norovirus al wat ouder is en een minder grote impact heeft op de samenleving als geheel, zijn de verschillen met corona voor verpleeghuizen eigenlijk niet zo groot. Omdat ouderen een grotere kans hebben op een ernstig verloop van de ziekte door het norovirus, met name door uitdroging, gelden bij een uitbraak strikte maatregelen zoals het afsluiten van een afdeling of vleugel. Dat geldt nu als inspiratie voor coronamaatregelen.

Onze teamleiders geven per locatie aan wat goed is. Smalle gangen maken bezoek bijvoorbeeld lastiger

Regionaal wordt onder de naam Avant door elf zorgorganisaties overlegd over de te nemen maatregelen. Dat leidt, naast enkele praktische samenwerkingen zoals een regionale Covid-opvang in verpleeghuis Groenhoven in Leiden, vooral tot kennisuitwisseling. De echte maatregelen moeten namelijk lokaal worden genomen. “Onze teamleiders geven per locatie aan wat goed is. Smalle gangen maken bezoek bijvoorbeeld lastiger”, omschrijft De Jongh de situatie. “In een oud pand met maar één lift is de situatie anders dan in een ruime locatie”, vult Ineke aan. Inmiddels ligt het grootste deel van de protocollen voor een tweede golf klaar.

Toenemend ziekteverzuim
De onderzoekers uit Leiden en Groningen waarschuwen echter voor het effect van de maatregelen op het personeel van verpleeghuizen. Zij hebben een zware tijd achter de rug en het aantal ziekmeldingen neemt volgens de onderzoekers toe. Daarnaast is er ook de angst voor nieuwe uitbraken, die bij het personeel de nodige stress veroorzaakt.

Hoewel bij zowel Libertas als Topaz geen sprake lijkt te zijn van toenemend ziekteverzuim, herkennen beide organisaties de zorgen van de onderzoekers wel. Dat er nu veel getest kan worden op corona helpt, maar de noodzaak voor psychologische begeleiding van personeel blijft. “Je moet klaarstaan om ook aan je medewerkers zorg te verlenen. Als het ziekteverzuim toeneemt ben je te laat, dat moet je voorkomen”, zegt Ineke. “Er zijn altijd mensen die geen begrip voor de situatie hebben, daar moet je als verzorgende maar mee dealen.”

Een blog van locatieverpleegkundige Femke (Libertas Leiden) over haar ervaringen in het verpleeghuis riep de afgelopen weken veel reacties op, zowel bij collega’s als familieleden van bewoners. Sinds de uitbraak van corona in Nederland leeft ze ook zelf in flinke beperkingen, om besmetting van bewoners van het verpleeghuis maar zoveel mogelijk te voorkomen. Haar schoonouders heeft ze vanaf maart niet meer gezien en de kinderen mogen niet bij anderen binnenspelen.

De rek bij mijn personeel is er wel een beetje uit.

“Mogen wij de versoepeling ook spannend vinden?”, vraagt ze zich hardop af, gevolgd door een oproep aan bezoekers om terughoudend te zijn met kritiek op lokale verschillen in een bezoekersregeling. Femke kreeg te maken met felle reacties op de manier waarop contact met ouderen mogelijk is. “Sinds wanneer is het zorgen voor kwetsbare ouderen een tweestrijd geworden tussen de familie en de zorg?”

De enorme betrokkenheid bij de bewoners en de angst van Femke om iets te doen wat hen in gevaar brengt, tekenen de situatie onder zorgpersoneel. Voor Libertas direct ook reden tot flinke zorg. “De rek bij mijn personeel is er wel een beetje uit”, verzucht Ineke. “Er wordt ontzettend hard gewerkt en men is erg moe.” De afgelopen maanden leek het door de snel veranderende situatie wel alsof zorgpersoneel elke week een nieuwe baan had en dat is op lange termijn niet haalbaar, waarschuwt Ineke. “Ik hoop ontzettend dat er geen tweede golf komt, want ik weet niet hoe het personeel dat dan gaat trekken.”

Extra handen trekken zich weer terug
Van de helpende handen die er tijdens de crisis uit onverwachte hoek kwamen, hoeven de verpleeg- en verzorgingshuizen de komende tijd niet meer veel te verwachten. Langzaamaan trekken die zich weer terug, ziet ook De Jongh. “Als de pleuris uitbreekt wil iedereen wel helpen, maar gepensioneerde verzorgenden zijn dat vaak niet structureel van plan. Ook de ingesprongen beleidsmedewerkers pakken hun werk nu weer op, waarmee we langzaam weer teruggaan naar een normale bezetting.”

Bij beide bestuurders is er wel de hoop dat de afgelopen maanden iets hebben gebracht, al zal de tijd moeten leren in welke mate dat beklijft. “Ik hoop dat we het vergrote bewustzijn en de waardering voor zorgverleners kunnen vasthouden”, gooit Ineke op. “Daarnaast heb ik ook zoveel hartverwarmende initiatieven gezien, ik denk dat het belangrijk is om niet alleen te focussen op wat moeilijk is maar ook de mooie kanten te blijven zien.”

De research voor deze rubriek over de Leidse regio en het coronavirus wordt mogelijk gemaakt door het Leids Mediafonds.

Leiden Maatschappij Regio De virus-estafette