Nieuwe podcastserie Verbroken verbinding: Alleen op de wereld

Alleen op straat met je hond, omringd door huizen die baden in de kerstverlichting. Achter de ramen lijken enkel gelukkige families samen te komen. Het verhaal van Thijs waarmee aflevering één van de podcastserie ‘Verbroken verbinding’ opent, klinkt als een moderne versie van ‘Alleen op de Wereld’.

Eenzaamheid in Leiden in tijden van corona en daarbuiten. Podcasters Andy Clark en Gerry van Bakel gingen kriskras door Leiden op zoek naar antwoorden op de vragen: wat is eenzaamheid, wie hebben er last van en wat kun je er tegen doen? Het resultaat is de zesdelige podcastserie Verbroken verbinding.

Podcastserie Verbroken verbinding over eenzaamheid in tijden van corona en daarbuiten door Gerry van Bakel en Andy Clark, #1 Alleen op de wereld.

Om een beeld te krijgen wat eenzaamheid is en hoe pijnlijk dat eigenlijk is voor mensen, hoor je alvast een eerste stukje van het verhaal van Thijs. Verder komen in deze eerste aflevering een aantal deskundigen aan het woord. Hoogleraar Anja Machielse die al twintig jaar onderzoek doet naar eenzaamheid. Annet Gijsman, specialist eenzaamheid bij Radius Welzijn en Katja Beerman, geestelijk verzorger, die verbonden is aan het Netwerk Levensvragen in Leiden. Over een ding zijn ze het roerend eens eenzaamheid is een probleem dat onderschat wordt en waar ook nog steeds een taboe op rust.

Dat blijkt ook bij bezoek aan de Buurtontmoetingsplek (BOP) aan de Herenstraat in juni. Het woord eenzaamheid wordt niet gauw in de mond genomen. Maar elke dag komen mensen naar deze tweede huiskamer voor een gesprekje over het weer, over wat er in de wijk speelt en over wat hen zelf bezighoudt. Koffie, thee en een koekje op tafel. Bijna niemand noemt zichzelf eenzaam. Maar de verhalen die ze vertellen, getuigen van gemis en de noodzaak van een voorziening als de BOP. Meer daarover in aflevering 4 van Verbroken verbinding.

Kans op dementie
“Het begint een beetje uit de taboesfeer te komen”, zegt eenzaamheidsdeskundige Annet Gijsman. “Maar mensen vinden het toch vaak nog heel moeilijk om te zeggen van zichzelf. En dat komt ook omdat wij met z’n allen veel te lang hebben gezegd dat mensen die eenzaam zijn zielig zijn. En wie wil nu van zichzelf zeggen dat hij zielig is?”

Eenzaamheid volgt vaak op grote verandering in iemands leven, betoogt Annet Gijsman. Als je gewone levenspatroon verandert, kan dat leiden tot minder contact, sociaal isolement of een gebrek aan zingeving. Bijvoorbeeld een verhuizing, een echtscheiding of de dood van een partner of goede vriend. Dat daar een gevoel van eenzaamheid bij hoort, is niet vreemd.

En dat is ook helemaal niet zo erg, vindt Gijsman. “Vaak dwingt het je ook eens opnieuw naar je leven te kijken. Het wordt pas erg als het heel lang duurt, bijvoorbeeld langer dan een klein jaar. Dan wordt het ook steeds minder makkelijk om er zelf zonder hulp uit te komen en kan het ook echt je gezondheid beïnvloeden”, aldus Gijsman. “In de hersenen ziet eenzaamheid er hetzelfde uit als pijn.” Langdurige eenzaamheid kan leiden tot een groter risico op hart- en vaatziekten, op depressie en aantasting van het immuunsysteem. Het kan ook de kans op dementie vergroten.

Neergaande spiraal
Eenzaamheid hoort bij het leven, vindt ook hoogleraar Anja Machielse. “Het kan iedereen overkomen, in elke fase van het leven. Je ziet wel dat bij ouderen de kans op eenzaamheid verder toeneemt omdat er steeds meer mensen uit hun sociale netwerk wegvallen. En dat vul je niet zo gemakkelijk meer aan.” En daar ziet Machielse dan ook een verschil met jongere mensen. “Jongeren die bijvoorbeeld in een andere stad gaan studeren kunnen ook last hebben van een gebrek aan een sociaal netwerk. Maar dat is meestal tijdelijk. Bij oudere mensen verandert hun situatie niet meer zo gauw.”

Ouderen die al gezondheidsproblemen hebben lopen nog meer risico om eenzaamheid te ervaren. “Mensen werken niet meer, kunnen soms ook geen vrijwilligerswerk meer doen. Niet alleen zien ze dan minder andere mensen, soms voelen ze zich ook niet meer van nut in de samenleving.”

Mensen die langdurig eenzaam zijn en een gebrek aan contact en verbinding ervaren, krijgen ook een lager zelfbeeld. “Mensen denken er zal wel iets mis zijn met mij. Ze trekken zich steeds meer terug en zo verval je in een neergaande spiraal.” De coronacrisis en de bijbehorende maatregelen heeft dat versterkt. “Gelukkig kunnen we nu beeldbellen, maar dat kan niet helemaal het fysieke contact vervangen. Het contact wordt ook functioneler. Als je eerst wel eens samen in de tuin zat met ieder een eigen boek, kon er toch sprake van verbinding. Dat bereik je niet met beeldbellen.”

Alleen dood
Geestelijk verzorger Katja Beerman spreekt bij eenzaamheid over gebrek aan verbinding. “Contact suggereert al personen, terwijl je ook gebrek aan verbinding kunt hebben met de maatschappij. Er zijn mensen die heel goed alleen kunnen zijn en die voelen zich niet eenzaam. Maar als je veel alleen bent, is verbinding wel moeilijker. Het heeft dus wel iets met isolement of alleenzijn te maken. Het is een heel erg subjectief begrip. Ik ga ervan uit dat als iemand zich eenzaam voelt, dat ook zo is. Het is van buiten heel moeilijk te beoordelen.”

Existentiële eenzaamheid zou je het specialisme van Beerman kunnen noemen. “Dat je uiteindelijk nooit alles kunt delen. Als je bijvoorbeeld een erge ziekte doormaakt, kun je mensen daar wel deelgenoot van maken, maar ze zullen het niet zo kunnen begrijpen als jij het meemaakt. We doen natuurlijk hartstikke ons best om elkaar te begrijpen, maar we kunnen niet elkaars gedachten lezen, we zijn niet een. Er is een deel in ons bestaan dat je uiteindelijk alleen moet doen. Je gaat alleen dood.”

Drie jaar geleden vroeg de Leidse gemeenteraad in een motie aan het stadsbestuur om te inventariseren hoe groot het probleem van eenzaamheid is en wat er zoal in Leiden tegen eenzaamheid wordt gedaan. In het antwoord van het college stond dat Leiden niet uit de pas liep wat betreft percentages van eenzaamheid in vergelijking met de landelijke cijfers. In de zomer van 2018 kwam er een symposium en er werd een coalitie tegen eenzaamheid opgericht. Maar door de jaren heen bleef de kritiek dat er meer samenhang en meer regie moet komen. Werk aan de winkel dus voor wethouder Marleen Damen en haar ambtenaren.

Over twee weken komt aflevering 2 uit van Verbroken verbinding met als titel Koude tegels. Deze aflevering gaat over ervaringen van jongeren met eenzaamheid.

Hulp en ondersteuning
In Leiden zijn verschillende organisaties werkzaam die mensen proberen te helpen bij het verlichten van eenzaamheid.

• Stichting Lumen-Holland Rijnland, een organisatie die hulp biedt aan mensen met onder andere psychische klachten of verslavingsproblematiek, www.lumen-hollandrijnland.nl.
• Sociale wijkteams, op zeven locaties in de stad te vinden, www.swtleiden.nl.
• BuZz, welzijnsorganisatie, BOP Willem Klooslaan, www.buzzleiden.nl.
• Huizen van de Buurt, welzijnsorganisatie Incluzio, www.incluzioleiden.nl.
• Buurtontmoetingsplek, BOP Herenstraat 61.
• SOL Leiden, welzijnsorganisatie voor kinderen en jeugd 4-18 jaar, www.solnetwerk.nl/leiden.
• Netwerk voor Levensvragen, www.netwerklevensvragenleiden.nl.
• Radius Welzijn, welzijnsorganisatie voor ouderen, www.radiuswelzijn.nl.
• Een goede buur, www.eengoedebuur.nl.

113
Denk je wel eens aan zelfdoding? Aarzel niet om te bellen met 113 Zelfmoordpreventie, via telefoonnummer 113 of kijk op de website 113.nl. Er is altijd iemand die wil luisteren.

Leiden Maatschappij Eenzaamheid podcast Verbroken verbinding