Werkdruk in Leidse ziekenhuizen: ‘Wie zorgt er eigenlijk voor ons?’

Personeelstekorten in de zorg zijn landelijk een veelbesproken onderwerp. Werkdruk is daar een belangrijk gevolg van. Ook in het LUMC en Alrijne spreekt personeel van een hoge werkdruk, bij het ene ziekenhuis meer dan bij het andere. Dit komt mede door een tekort aan handen, vertelt een LUMC-medewerker: “De leiding is alleen maar bezig met het binnenhalen van patiënten, in plaats van het behouden en aantrekken van personeel.”

Door: Rosa Hordijk, Sara Visser en Audrey de Ridder

“We moeten meer met minder. Emotioneel word ik niet, maar ik kan wel afgestompt op situaties reageren”, aldus Helen van Rijn (56), ic-verpleegkundige in het LUMC. “Waar ik normaal altijd medeleven kan tonen richting patiënten, schiet dat er nu soms bij in.” Van Rijn kwam net als vele anderen meermaals in actie bij de recente cao-stakingen van LUMC-personeel.

Bij Alrijne Ziekenhuis (met vestigingen in Leiden, Leiderdorp en Alphen a/d Rijn) werd voor het laatst in 2019 gestaakt uit onvrede over de hoge werkdruk, onder andere door personeelstekorten. Recent onderzoek van Intelligence Group laat zien dat er in het hele land een tekort aan zorgprofessionals is. De vacaturedruk in Zuid-Holland is relatief hoog: voor elke vijf vacatures, bestaat slechts één werkzoekende. Wat betekent dit voor de Leidse regio? Het LUMC en Alrijne onder de loep.

Landelijk perspectief
Op basis van de meest recente cijfers van het CBS lijkt het personeelstekort in de zorg mee te vallen: de landelijke balans tussen in- en uitstroom van personeel is al jaren positief. In de universitair medische centra stroomden in het tweede kwartaal van 2021, 8140 nieuwe medewerkers in en stroomden er slechts 6010 uit. Voor de algemene ziekenhuizen en overige medisch specialistische zorg geldt ook een positief saldo: 17.690 versus 14.320. Dit klinkt positief, maar personeel ervaart dit anders: meer dan 50% gaf eind 2020 in een CBS-enquête aan dat de werkdruk was toegenomen. De helft hiervan wees ‘te weinig personeel’ als oorzaak aan.

De budgetten zijn krap, dus de werkdruk is standaard hoog.

Dit blijkt landelijk een structureel probleem. Een woordvoerder van Alrijne licht dat toe: “De budgetten zijn krap, dus de werkdruk is standaard hoog. Sinds 2012 bestaat de afspraak tussen overheid en zorgaanbieders dat zij niet meer mogen groeien, terwijl de zorgvraag juist toeneemt, mede door vergrijzing.”

De situatie in de Leidse regio
Terug naar Leiden. De totale instroom van personeel bij Alrijne is voldoende, zegt de woordvoerder. Het probleem ligt vooral bij gespecialiseerd personeel: “We hebben sinds jaar en dag te weinig gespecialiseerde verpleegkundigen. Langdurige vacatures voor gespecialiseerde verpleegkundigen krijgen we moeilijk gevuld door gebrek aan opleiding op landelijk niveau. Op de ic en OK hebben we niet eens het aantal verpleegkundigen dat we kunnen betalen.”

Artikel gaat verder onder de foto

Ook in het LUMC speelt tekort aan personeel een rol op de ic, vertelt ic-verpleegkundige Van Rijn na een van de stakingen telefonisch: “De situatie is als een zeef. De instroom is redelijk, maar het behouden van personeel gaat niet goed, waardoor je niet op evenwicht komt.” Van Rijn wijst de hoge werkdruk, lage beloning en de onregelmatige diensten als oorzaken aan. Hoe dit op andere afdelingen is, blijft onbekend. Ondanks meerdere verzoeken kan de LUMC-woordvoerder cijfers noch context bieden over de personeelstekorten die worden aangekaart.

Structureel moe
Maar bestaan de personeelstekorten dan alleen op de ic en OK? Volgens een recente verklaring van de Nederlandse Vereniging van Ziekenhuizen (NVZ) speelt het probleem op meerdere afdelingen; vaak wordt niet aan de beoogde instroom voldaan. Zo stroomden vorig jaar landelijk ruim 300 nieuwe operatieassistenten in, maar luidde het advies 700. Eric Betting (58), LUMC-verpleegkundige op de dagbehandeling, beaamt dit: “Er zijn al vier jaar lang bedden gesloten door te weinig personeel.”

De gevolgen van personeelstekorten waren al voor corona merkbaar. “Onze patiënten lijden hier al langer onder”, vertelt Betting (LUMC). Bij het Alrijne speelt het pas echt sinds corona, zegt de woordvoerder: “Corona heeft alles op scherp gezet. Operaties van patiënten die niet in acuut levensgevaar zijn, worden uitgesteld. Dan krijg je mensen die bij wijze van spreken een jaar op hun knieoperatie moeten wachten.”

Volgens Betting zijn patiënten echter al heel lang de dupe: “Je zou zo graag langer blijven zitten bij patiënten die net slecht nieuws hebben gekregen, maar daar is al jaren geen tijd voor.” Daarnaar gevraagd zegt de Patiëntenfederatie Nederland dat geplande operaties pas sinds corona worden verzet door gebrek aan ic-bedden – waar sommigen na hun operatie heen moeten.

Ik val op de bank in slaap en heb misschien een korter lontje naar mijn kinderen en partner.

De hoge werkdruk heeft ook invloed op de gezondheid van medewerkers. Zo is Bettings bloeddruk al tijden te hoog en door de drukte is ic-verpleegkundige Van Rijn structureel moe: “Ik val op de bank in slaap en heb misschien een korter lontje naar mijn kinderen en partner.”

In kantoortjes
Dat soort klachten is volgens Nathal de Wijn, promovendus aan de Universiteit Leiden, een gevolg van langdurige blootstelling aan stress en gebrek aan rustmomenten: “Meer herstelruimte is cruciaal.” Wat de arbeidsbelasting daarnaast kan verlichten, is het vergroten van de beslissingsruimte: “Zelf controle hebben over je werktaken en rooster is heel belangrijk”, vertelt de promovendus. Ook is sociale steun essentieel: “Word je gehoord door je collega’s als je hulp nodig hebt? En door je leidinggevende?”

LUMC-personeel is kritisch over die rol van de leidinggevenden. “Wij zetten ons 1000% in voor de patiënten, maar wie zorgt er voor ons?”, vraagt LUMC-verpleegkundige Betting zich af. Collega Van Rijn deelt dit gevoel: “Er worden in kantoortjes plannen over ons gemaakt. Betrek ons in plannen over nieuw materiaal, wíj moeten daarmee werken.” Betting: “De leiding lijkt vooral bezig te zijn met cijfers en het binnenhalen van patiënten in plaats van met het zorgen voor en behouden van personeel.”

Intens werk
Jorrit Verhoeven (27), arts-assistent op de ic van Alrijne, heeft een goede relatie met zijn leidinggevenden: “De begeleiding is bij ons goed. Ik sta er nooit alleen voor en er zijn korte lijntjes.” Daarnaast vindt Verhoeven de werkdruk sowieso niet structureel te hoog. Op piekmomenten is het wel aanpoten. “Het blijft een intensive care. Het is gewoon intens werk, dat weet je”, vertelt hij.

Toen het een keer teveel werd, wilde ik een extra dag vrij. Die kreeg ik gelijk.

Nu de corona-besmettingscijfers stijgen, stijgt de werkdruk mee: “Collega-assistenten vallen uit door besmetting, gaten kunnen niet altijd worden opgevuld. Dat betekent meer diensten, met minder ritme: vaker werken in de avond en nacht. Toen dat een keer teveel werd, wilde ik een extra dag vrij, die kreeg ik gelijk.”

Janneke Slager (25), operatieassistent in Alrijne, deelt Verhoevens ervaring: “Ik ben natuurlijk nog jong, dus misschien dat ik ook gewoon wat meer druk aankan.” In de eerste coronagolf werden de OK’s in Alrijne afgeschaald. “Toen hebben wij veel geholpen op de eerste hulp en ic. Daarin merkte je wel dat ze daar personeelstekort hadden”, vertelt ze. Ook op haar eigen afdeling zijn er soms handen tekort. Bij het uitvoeren van nieuwe medische handelingen zou Slager meer begeleiding willen: “Dat kan alleen niet, omdat daar gewoon geen personeel voor is”.

Een extra stapje
Promovendus De Wijn benadrukt dat er veel te halen is door de werkomstandigheden te verbeteren: “Vaak zijn ziekenhuizen voornamelijk bezig met het opvullen van gaten in het rooster, maar dan blijf je in een kringetje lopen. Als je de werksituatie niet aanpakt, kan je wel meer personeel werven, maar die lopen er dan aan de achterkant net zo hard weer uit.”

Alrijne werkt hieraan. “In werkgroepen praten we met personeel en er zijn bijvoorbeeld mindfulness-cursussen”, vertelt de woordvoerder. De invloed hiervan op de specifieke in- en uitstroomcijfers, is onbekend. Ook Alrijne kan hier na verschillende verzoeken geen inzage in geven. De impact hiervan op de ervaren werkdruk blijft ook onbekend. Exacte resultaten van hun medewerkersonderzoek over werkdruk worden nog niet extern gedeeld.

Voor alle gesproken werknemers geldt dat zij, ondanks de drukte, voorlopig willen blijven werken in het ziekenhuis. Iets kunnen betekenen voor een patiënt blijft een grote, intrinsieke motivatie. Ook de fijne sfeer onder collega’s wordt door zowel het personeel van het LUMC als Alrijne duidelijk onderstreept. Verhoeven: “Als de sfeer goed blijft, hou je het langer vol. Dan wil iedereen een extra stapje zetten voor elkaar.”

Dit artikel is onder begeleiding van de redactie van Sleutelstad geschreven door studenten van de masteropleiding Journalistiek en Nieuwe media van de Universiteit Leiden. De studenten kregen voor dit onderzoek een bijdrage van het Leids Mediafonds en het Fonds Bijzondere Journalistieke Projecten.

Leiden Maatschappij JNM 2021