De virus-estafette: hoe de GGD-directeur nieuwe uitbraken wil voorkomen

De coronacrisis blijft voor verrassingen zorgen. Dat blijkt uit een gesprek met Leidenaar Sjaak de Gouw, voorman van de Nederlandse GGD-directeuren. Bijna overal hebben we het virus nu onder de duim, maar een ongeluk zit wel in een klein hoekje – zie de uitbraak in een klooster in Voorschoten. Dus wordt ook het bezoek aan verpleeghuizen maar met kleine stapjes uitgebreid.

Eerst een positieve verrassing: als we De Gouw vrijdagmiddag spreken, zijn net de wekelijkse sterftecijfers van het CBS bekend geworden. En wat blijkt? Sinds de eerste week van mei is er geen enkele ‘oversterfte’ meer in Nederland. Er overlijden nu net zo veel mensen als in normale jaren. Dat is in april wel anders geweest, en het is extra verrassend omdat het RIVM in die week nog ruim 400 coronadoden telde.

Toch is Sjaak de Gouw niet verbaasd. “Dit heb ik al voorspeld: er sterven nu minder mensen aan luchtweginfecties dan in andere jaren. Want de social distancing, handen wassen en andere maatregelen houden ook andere virussen buiten de deur”. Er gaan dus nog steeds mensen dood aan corona, maar andere longontstekingen zijn nu veel zeldzamer dan in andere jaren.

De Gouw is directeur publieke gezondheid in de regio Hollands Midden. Onder hem valt niet alleen gezondheidsbewaker GGD maar ook de GHOR die moet zorgen voor geneeskundige hulpverlening bij rampen en crisis. Bovendien is hij landelijk voorzitter van de GGD- en GHOR-directeuren. De laatste twee maanden heeft hij dus weinig rust gekend, maar dat is niet aan hem te merken: hij spreekt over leven en dood, maar doet dat heel rustig en bedachtzaam.

Klooster
“De regio Leiden heeft duidelijk minder besmettingen te verduren gekregen dan het landelijke gemiddelde”, stelt hij vast. Er zijn hier tot nu toe ook geen grote uitbraken geweest, zoals in Brabant en Limburg, of in het Zuidhollandse Oudewater, dat onder Hollands Midden valt.

Toch zijn er wel uitzonderingen, zoals in het klooster Bijdorp in Voorschoten, waar nu in twee weken tijd vijf mensen aan Covid-19 zijn overleden. Als GGD-directeur is Sjaak de Gouw al twee weken bij deze tragedie betrokken. Iedereen zit er nu in strenge quarantaine. Maar is deze uitbraak niet vreemd, want de bewoners van zo’n klooster leven toch altijd al in een soort quarantaine?

Helaas zit een ongeluk in een klein hoekje, weet De Gouw: “Er is natuurlijk tóch contact met de buitenwereld, door leveranciers en verzorgers.” En er hoeft maar één iemand ongemerkt het virus mee te brengen om een reeks besmettingen op gang te brengen. Dat kan ongemerkt gebeuren bij het bidden en zingen of als men samen eet. En tegen de tijd dat er mensen klachten beginnen te krijgen, is er al veel kwaad geschied.

GGD-directeur Sjaak de Gouw in gesprek met verslaggever Frank Steenkamp

Verpleeghuizen
Veel kloosterlingen zijn 80-plus en dat maakt ze dus heel kwetsbaar, net als de bewoners van verpleeg- en verzorgingstehuizen die twee maanden lang gesloten zijn geweest voor alle bezoek. Ook in die tehuizen lukte het vaak niet om het virus buiten de deur te houden; het werd ook ongemerkt binnengebracht door verplegers en verzorgers.

En tóch is afgelopen week de deur van 25 verpleeghuizen, waaronder Lakenhof in Leiden, op een kiertje open gezet. Daar is nu weer op beperkte schaal, en op proef bezoek toegestaan. De Gouw is in onze regio verantwoordelijk voor deze pilot. En zo voelt hij dat ook.

Aan de ene kant moest er volgens hem echt iets gebeuren, want zonder bezoek is er grote eenzaamheid onder de bewoners. Maar tegelijk moet het risico van nieuwe besmettingen natuurlijk beteugeld worden. “Daarom hebben we landelijk alleen tehuizen voor deze pilot geselecteerd waar nog geen coronabesmettingen geweest waren – of die al minstens twee weken ‘coronavrij’ waren.” Er gelden voor het bezoek strenge hygiëneregels.

Het kabinet beloofde intussen dat er vanaf volgende week al in meer tehuizen bezoek toegestaan wordt. De beslissing daarover moet al over enkele dagen vallen. Op dat moment kan nog nauwelijks bekend zijn of de proef in de eerste 25 verpleeghuizen geen nieuwe besmettingen heeft opgeleverd. Komt die opschaling dus niet te snel?

De Gouw en zijn collega’s blijken zich gelukkig bewust van de risico’s. Als het aan hen ligt, wordt de bezoekregeling geleidelijk, met kleine stapjes, uitgebreid. “In de tweede ronde komen er nog 25 tehuizen bij. Dan zijn het er samen 50 en daar gaan we de ontwikkelingen eerst nauwlettend volgen.”

Callcenters
Dat nauwlettend volgen wordt sowieso de belangrijkste taak voor de GGD’s in de komende maanden. Want om nieuwe virusuitbraken tijdig in de kiem te kunnen smoren, moeten De Gouw en zijn collega’s intensief gaan ‘testen en traceren’.

Juist op deze vrijdagochtend hebben de GGD-directeuren daarover landelijk vergaderd – online, natuurlijk. Over het testen maken ze zich niet veel zorgen. Daarvoor is nu genoeg capaciteit. Maar met het traceren ligt het wel ingewikkelder. Bij elke nieuwe besmetting moet er de komende tijd contactonderzoek gedaan worden. Dat kost minstens 5 uur per besmettingsgeval en dus zijn hier duizenden medewerkers voor nodig. Die waren er niet zomaar.

De oplossing is nu gevonden door bestaande callcenters in te schakelen. De GGD’s gaan zo snel mogelijk ruim 2000 medewerkers van deze callcenters een korte training geven en vanaf dat moment zijn ze inzetbaar. Volgens De Gouw is dit werk hier niet te ingewikkeld voor. In de kern gaat het om standaard telefoongesprekken. En voor de lastiger taken bij het contactonderzoek blijft het eigen GGD-personeel verantwoordelijk.

En stel dat je zelf besmet bent geweest, dan hoeft niet elke persoon waar je even bij in de buurt bent geweest gewaarschuwd te worden. Want volgens De Gouw is er pas een serieuze kans op besmetting als je minstens een kwartier lang binnen anderhalve meter van elkaar bent geweest. Dat maakt het allemaal een stuk overzichtelijker.

Betekent dit dus ook dat we ons in het dagelijks leven minder druk hoeven te maken over korte ontmoetingen op minder dan anderhalve meter? Nee, zo ver wil de GGD-directeur toch niet gaan. Hij houdt blijkbaar van flinke veiligheidsmarges en wil de landelijke richtlijnen niet nuanceren. Dus klinkt het bekende rijtje dat we ook van Mark Rutte kennen: “Die anderhalve meter is echt essentieel. Net als het handen wassen en het thuisblijven als je koorts hebt. Alleen zó kunnen we nieuwe uitbraken van het virus voorkomen.”

De research voor deze rubriek over de Leidse regio en het coronavirus wordt mogelijk gemaakt door het Leids Mediafonds

Leiden Maatschappij Voorschoten De virus-estafette