Rivierkreeft woekert rond: 'Nog best duur voor een plaagdier'

De Amerikaanse rivierkreeft is deze zomer weer volop actief. Exemplaren van de invasieve exoot zitten in sloten en grachten, aan de waterkant, en soms ook midden op straat. De kreeft wordt een steeds groter probleem, en werd zelfs gelinkt aan de dijkdoorbraak bij Reeuwijk. Tegelijk is het beestje een delicatesse, maar de voor de hand liggende oplossing van vissen en opeten blijkt niet zonder meer effectief.

Onderwaterbioloog Bram Koese van Naturalis ziet dat de rivierkreeft voor twee problemen zorgt. “Hij zorgt voor schade aan oevers van sloten en vaarten.” Omdat de kreeften zich ingraven rond de voortplanting, ontstaan holletjes in de waterkant, waardoor die verzwakt raakt. Koese benadrukt dat het beestje niet zo sterk is: “In een stevige dijk of harde kademuur kan zo’n kreeft echt geen gat bikken. Ze hebben een voorkeur voor zachte oevers.” Dat de dijkdoorbraak in Reeuwijk door de rivierkreeft werd veroorzaakt, acht hij dan ook heel onwaarschijnlijk.

Vuilniswagen
Toch is een stad als Leiden, met al zijn stenen kademuren, wel degelijk kwetsbaar volgens Koese. “Door slecht onderhoud kan de kreeft zijn kans grijpen. Een kademuur kan poreus worden. Als er wekelijks een vuilniswagen langs de gracht rijdt, kan er door de trillingen een scheur ontstaan. In die scheuren en gaten kunnen de kreeftjes zich wel ingraven, en zo het probleem snel vergroten.”

Het andere probleem met de rivierkreeften is hun eetpatroon. “Ze zijn met heel veel, dus ze vreten hele sloten leeg.” Hoewel ze heel onhandig zijn in het vangen van bewegende prooien, waardoor hun dieet vooral bestaat uit waterplanten, zijn ze toch een bedreiging voor andere waterdieren. “Doordat ze alle planten opvreten, blijft er voor andere waterdieren geen voedsel meer over,” legt Koese uit. “De hele voedselkringloop wordt verstoord.”

Visvergunning
Voor Leidenaar Pieter Jan de Keyser was dit probleem zes jaar geleden al de reden om te beginnen met kreeftvissen. “Ik woon al 54 jaar in Leiden en ik vind de stad veel te mooi om te laten aantasten door die dieren. Ze maken alles kapot en er werd niks aan gedaan.” Hij kreeg een vergunning om één jaar lang op de rivierkreeft te vissen. “Ik moest wel uitgebreid rapporteren hoe ik viste, hoeveel kreeft ik ving en wat ik aan bijvangst had.” Toen zijn vergunning afliep, vroeg hij verlenging aan, maar de gemeente besloot in januari 2021 dat het kreeftvissen niet meer was toegestaan.

Ik heb twee keer bezwaar ingediend bij de burgemeester, maar dat heeft niets opgeleverd

De gemeente erkende weliswaar de schadelijkheid van de rivierkreeft, maar vond meer onderzoek nodig naar de meest effectieve bestrijdingsmethode. Bovendien vielen de kreeften onder een aangenomen motie van de Partij voor de Dieren die de verkoop van levende krabben en kreeften wil ontmoedigen, meldde de gemeente in een toelichting. De Keyser liet het er niet bij zitten: “Ik heb twee keer bezwaar ingediend bij de burgemeester, maar dat heeft niets opgeleverd.”

De oplossing lag voor De Keyser gelukkig nog altijd dicht bij huis: “Nu vis ik in Leiderdorp, onder dezelfde voorwaarden als destijds in Leiden.” Binnen de gemeente Leiden is het verboden om met ‘professioneel beroepstuig’ op kreeften te vissen. “Alleen met een hengel mag het,” weet De Keyser. “Als je ergens een fuik ziet staan, is dat illegaal.”

Alphabeestjes
Toch is vissen volgens De Keyser de enige manier om de kreeft aan te pakken. “De mens heeft die beestjes in het milieu gebracht. Ze hebben het hier veel te goed, dus ze gaan woekeren. De enige manier om dat beheersbaar te houden, is structureel bevissen.” Hij begrijpt dan ook niets van het beleid van de gemeente: “Leiden neemt bewust een groot risico, want het is bekend hoeveel schade het oplevert.”

Bioloog Koese begrijpt het gemeentebesluit wel: “Je moet een duidelijk plan hebben over hoe en wanneer je ze vangt.” De Amerikaanse rivierkreeft is een territoriale en kannibalistische soort. “De grote, sterke alphabeestjes houden de rest eronder. Als je zomaar allerlei sportvissers een vergunning geeft, worden vooral die grote exemplaren gevangen, waardoor de kleinere juist veel meer kans op voortplanting krijgen. Dan neemt het aantal alleen maar sneller toe.” Dat je in Leiderdorp wel mag vangen, vindt Koese dan ook weer niet zo’n groot probleem. “Als je er niet te veel vangt, valt het risico mee. Maar je bestrijdt de soort er in elk geval niet mee.”

Als je ze echt effectief wil bestrijden, moeten ze onder een drempelwaarde komen, weet Koese. “Er is onderzocht dat met gemiddeld 0,8 kreeften per vierkante meter de populatie stabiel blijft. Vangen heeft dus alleen zin als je een aanpak hebt waarbij je het aantal onder die drempelwaarde krijgt.”

Culinaire kreeften
Eenmaal gevangen zijn de kreeftjes wel heerlijk om op te eten, weet De Keyser. “Als je ze gevangen hebt, moet je ze eerst laten ‘verwateren’: ze moeten in schoon water de kans krijgen om zich helemaal leeg te poepen. Anders moet je later het darmkanaal verwijderen en dat is een heel gedoe.” Daarna moeten ze in een pan met kokend water. “Dan zijn ze binnen een paar seconden dood, dus daar voelen ze haast niks van.”

Als ze gekookt zijn, kun je ze pellen. “Ze zijn heel klein, zo’n vijftien tot twintig centimeter in totaal. Het achterste deel kan je pellen en opeten, met het voorstuk binnen de schaal wordt dat lastiger. Het is een hele toer om die open te krijgen, en dan heb je maar heel weinig extra vlees.” Toch moet je de voorste helft van de kreeft niet weggooien: “Daar kan je een lekkere bouillon van trekken.”

Ze zijn nog behoorlijk duur voor een plaagdier en het aanbod is ook niet zo massaal als je zou verwachten

Levend koken is belangrijk, weet ook chef-kok Patrick Brugman van restaurant In Den Doofpot aan de Leidse Turfmarkt. “Als ze al dood zijn voor je ze kookt, worden ze heel snotterig.” Bij In Den Doofpot staat rivierkreeft op de menukaart. “Wij kopen ze in bij CrawFish Farm Holland. Die haalt de kreeften uit heel Nederland, dus van het Leidse visverbod hebben we geen last.” Brugman merkt niet dat er een overschot van de dieren is: “Ze zijn nog behoorlijk duur voor een plaagdier. En het aanbod is ook niet zo massaal als je zou verwachten.” Een deel van de kreeften moet hij zelfs uit China importeren. “Het aanbod is niet constant genoeg om met alleen Nederlandse kreeften toe te kunnen.”

Zondebok
Opvallend genoeg vindt bioloog Koese de handel in levende kreeften juist het grootste probleem. “Daar zitten de meeste lekken in. Iemand kocht ooit een vrachtje kreeften voor een feestje op een boot in Friesland. Er zijn er toen een paar levend overboord gegaan en sindsdien is de kreeft ook een probleem in Friesland.”

De bioloog benadrukt dat het dier niet het enige probleem is in het Nederlandse water. “Het is een ideale zondebok voor andere problemen.” Als voorbeeld geeft hij boerensloten die helemaal kapotgemaakt zijn doordat er veel te veel mest in terechtgekomen is. “De Amerikaanse rivierkreeft is de enige soort die daar nog redelijk tegen kan, dus die sloten zitten vol met kreeft. Vervolgens zeggen ze dat de kreeft de schuldige is, maar dat leidt alleen maar af van het probleem van overbemesting.”

Duurzaamheid Leiden Leiderdorp Maatschappij Regio