Vertegenwoordigen wijkverenigingen de bewoners uit hun wijk?

De 36 Leidse wijkverenigingen worden bestuurd door enthousiaste bestuursleden met een hart voor de stad. Samen organiseren ze gezellige kinderactiviteiten of reageren ze op een politiek besluit. Tegen een leuke kinderactiviteit kun je lastig zijn. Maar wanneer het politiek wordt, zijn niet alle bewoners het zomaar met hun wijkvereniging eens. Namens wie spreken de wijkverenigingen in Leiden? En hoe komt een statement tot stand?

Vooropgesteld: dé Leidse wijkvereniging bestaat niet, zoals in het eerste artikel over Leidse wijkverenigingen al uitgebreid aan bod kwam. In dit tweede artikel zoomen we verder in op vier wijkverenigingen en de manier waarop zij invulling geven aan hun rol. In het derde en laatste deel van dit onderzoek vragen we ons af wat er gebeurt met politieke inbreng van wijkverenigingen en wat de rol van de Leidse gemeenteraad daarin is. Dat artikel verschijnt volgende week.

De afgelopen periode hebben we in vier wijken in een aantal straten deur-aan-deur aangebeld met vragen over de wijkvereniging. Van de 229 mensen die we hebben gesproken, komen er 69 uit de wijk Pieters- & Academiewijk en Levendaal-West (PAL), een van meest politiek betrokkenen verenigingen uit de stad. De vereniging vertegenwoordigt het gebied tussen de Nieuwe Rijn, Witte- en Zoeterwoudsesingel en de Korevaarstraat. Wat opvalt is de zeer diverse samenstelling van de wijk, waarin de ‘tijdelijke’ studenten en de ‘vaste’ Leidenaren de belangrijkste tegenstelling vormen.

Het is de wens van de wijkvereniging om wijkbewoners actiever te betrekken bij de vereniging en die wens is de afgelopen jaren meermaals uitgesproken in hun wijkkrant Hart van de Stadkrant. Meer betrokkenheid zou ervoor zorgen dat de standpunten van de vereniging breder worden gedragen, vindt het bestuur.

Meer horeca
Maar uit de deur-aan-deurgesprekken blijkt al snel dat maar weinig mensen meer betrokken willen zijn. “Ik woon hier als student, dus ik vind dat ik weinig over de wijk te zeggen heb”, vertolkt een student van de Langebrug het sentiment uit meer studentenhuizen. Andere, meer vaste bewoners, zijn al actief voor de vereniging of vinden het allemaal wel best: ‘te weinig tijd’, ‘te weinig verstand van’ en ‘als het over mijn straat gaat hoor ik het wel’.

Daar specifiek naar gevraagd, blijkt veruit de grootste groep toch wel een mening te hebben over de toekomst van de wijk. Op de vraag of er bijvoorbeeld meer horeca mag komen in de wijk, en of een hostel op de Steenschuur gewenst is, heeft iedereen wel een antwoord. Na 69 gesprekken lopen de meningen uiteen: 36 procent van de mensen vindt dat er nog best wat horeca bij mag in de wijk, 55 procent vindt dat de grens wel is bereikt. Als het om een hostel gaat, voornamelijk gericht op jonge toeristen, vindt bijna de helft van de mensen dat je daar niet bij voorbaat tegen moet zijn. “Het gaat er vooral om hoe het geregeld wordt.”

Een aantal uitkomsten uit het buurtonderzoek in Pieters- & Academiewijk en Levendaal-West.

Toch heeft de wijkvereniging op die twee punten een stevige mening: geen extra horeca, geen hostel op de Steenschuur. De grens is bereikt, de vaste bewoners komen in de verdrukking. Op de vraag of dat namens alle wijkbewoners is, komt meteen een stellig antwoord: “Nee,” zegt secretaris van het bestuur Fred van der Loo, “hoewel we zoeken naar meer betrokkenheid kunnen we niet zeggen dat we namens de hele wijk spreken.” In de statuten van de vereniging is vastgelegd dat het bestuur zich hard moet maken voor de leefbaarheid in de wijk.

Een hostel draagt bijvoorbeeld niet bij aan het woongenot in de buurt, en dus laten we van ons horen.

Dat is inderdaad een breed begrip, erkent Van der Loo. “Maar het gaat om de belangen van mensen die hier vast wonen, dat die in balans zijn met bijvoorbeeld de economische belangen. Een hostel draagt niet bij aan het woongenot in de buurt, en dus laten we van ons horen.” De wijkvereniging ziet zichzelf dus als één van de belangenclubs in de stad, net als dat er mensen opkomen voor de horeca- of cultuursector.

Veel wijkverenigingen in Leiden vragen wijkbewoners actief lid te worden. PAL heeft 279 betalende leden (peildatum begin 2021, 4,97 procent van het totaal aantal wijkbewoners). Alle leden betalen jaarlijks tien euro om de wijkvereniging te ondersteunen. De belangrijkste reden om mensen actief lid te maken, is de betrokkenheid die dat oplevert, zeggen verschillende besturen.

Wenkbrauwen
De financiële bijdrage is een belangrijke tweede reden, als aanvulling op de subsidie van de gemeente. In de Merenwijk is lid worden overigens gratis, daar hebben 688 mensen (4,81 procent) voor gekozen. De wijkvereniging van het Stationsgebied, opgericht in 2019, is een van de in ieder geval vier Leidse verenigingen waarbij iedereen automatisch lid is. De reden daarvoor is vaak dat de wijkvereniging op wil komen voor alle bewoners in de wijk: lid of niet lid.

Opvallend genoeg zeggen 52 van de 71 mensen die we in het Stationsgebied spraken geen lid zijn van hun wijkvereniging. Als duidelijk wordt dat iedereen automatisch lid is, fronsen diverse bewoners hun wenkbrauwen. “Dan wil ik wel weten van welke club ik lid ben, ik ken die mensen niet.” Maar volgens bestuurslid van de vereniging Ineke Barnhard, die we tijdens de deur-aan-deur gesprekken kort spreken, is dit de enige manier om de belangen van de buurt goed te vertegenwoordigen. “Mensen in onze wijk hebben geen idee wat ze boven het hoofd hangt aan plannen”, zegt ze verwijzend naar de toekomstvisie voor het gebied. “Ik zou geen andere manier weten om de bewoners op een systematische manier te vertegenwoordigen.”

Geluidsoverlast
De afgelopen tijd is de wijkvereniging heel druk geweest met de toekomstvisie voor het Stationsgebied. Het gaat daarbij over de verre toekomst in 2040, maar ook over het voorgenomen ontwerp van congres- en bioscoopcomplex De Geus waarvan de bouw binnenkort begint. In een reactie daarop stelde de vereniging dat het dakterras op dat complex alleen toegankelijk moet worden voor bezoekers van de bioscoop. Een openbaar toegankelijk dakterras zal teveel geluidsoverlast opleveren. Aan de deur zegt 79 procent van de mensen een publiek toegankelijk dakterras echter wel te zien zitten. “Als het geluid maar goed wordt afgeschermd en het op tijd dicht gaat”, licht een bewoner van de Morssingel haar mening toe.

Een aantal uitkomsten uit het buurtonderzoek in het Stationsgebied.

Als een wijkvereniging een sterke mening heeft, klinkt het, dan moet duidelijk zijn waarop die gebaseerd is. Dat is voor veel mensen die we spreken niet duidelijk, zeker niet als het gaat om de tweets die door deze wijkvereniging worden verstuurd. Naast dat de werkzaamheden in het gebied op de voet worden gevolgd, geldt dat ook voor de landelijke politiek. Zo stond Sigrid Kaag in aanloop naar de Tweede Kamerverkiezingen ‘terecht op verlies’ volgens de vereniging en was Lilian Marijnissen ‘het afgelopen half jaar in positieve zin gegroeid’.

Dit is misbruik van een podium. Het gaat niet eens over wat er in de wijk gebeurt.

Op een enkeling na vindt bijna iedereen dat te ver gaan. “Er wonen mensen van elke politieke kleur in je wijk”, klinkt het. En: “Dit is misbruik van een podium. Het gaat niet eens over wat er in de wijk gebeurt.” Een bewoner van het Paviljoenshof vindt het ‘nergens op slaan’ en vindt dat een wijkvereniging zich tot de wijk moet beperken. In reactie op een tweet waarin het huwelijk tussen Pieter van Vollenhoven en prinses Margriet ‘het meest geslaagde Oranje-huwelijk ooit’ wordt genoemd, zegt een bewoner van het Stationsplein dat dit ‘meer op een journalistiek kanaal lijkt’.

Elke wijkvereniging werkt op een eigen manier, blijkt maar weer. Zo heeft het Stationsgebied bijvoorbeeld geen werkgroepen omdat snelheid van besluitvorming belangrijk is en PAL juist wel om de verantwoordelijkheid voor de eigen straat of buurt te vergroten. In Vlietpoort bepaalt de ALV de standpunten van de wijkvereniging, in de Merenwijk probeert het bestuur aan alle geluiden uit de wijk een stem te geven zonder zelf te bepalen waar de vereniging voor staat.

Neutraal zijn
Een voorbeeld van hoe de Merenwijk dat aanpakt kwam recent naar voren. In reactie op de groep bewoners die samen Duurzame Energie Merenwijk vormt, richtten andere bewoners Tegengas Merenwijk op. Beide initiatieven staan op de website gebroederlijk naast elkaar. De 64 mensen die we verdeeld over de wijk spraken, zijn over het algemeen positief over die keuze. “Ik heb er zelf wel een mening over, maar de wijkvereniging moet neutraal zijn”, zegt iemand aan de Donsvlinder. En op de Arendshorst: “Goed dat het er beiden is, anders hoor je alleen maar de voorstanders.”

Het enkele standpunt dat het bestuur wel heeft ingenomen kan rekenen op veel steun: een groot deel van de Merenwijkers die wij spraken (88 procent) vindt dat het wijkpark onbebouwd en groen moet blijven. De zoektocht van het bestuur naar een nieuwe ontmoetingsruimte in de wijk vindt wat minder weerslag. De meeste mensen zeggen dat er al een ontmoetingsruimte is of geen behoefte te hebben aan zo’n plek. Het bestuur laat in een reactie weten niet op zoek te zijn naar meer ruimte, maar naar een nieuw kloppend hart van de wijk dat levensloopbestendig is. “Een plek waar je graag even naartoe gaat om elkaar te ontmoeten. De bibliotheek zou deze functie goed kunnen vervullen.”

Een aantal uitkomsten uit het buurtonderzoek in de Merenwijk.

Wijkvereniging Merenwijk is de grootste in haar soort. Althans, als je kijkt naar het aantal inwoners waarvoor de vereniging actief is: 14.308 (peildatum 2020). Ter vergelijking: het kleinste wijkje dat vertegenwoordigd wordt, afgezien van een aantal straten, is Vlietpoort met 134 inwoners. Gemiddeld wonen er 3.465 mensen in de wijk waarvoor een vereniging actief is. Toch gaan er in de Merenwijk niet veel stemmen op om de vereniging bijvoorbeeld op te splitsen.

“Het is echt een dorp. Als je het splitst, dan zou de kloof tussen de Horsten en de rest van de wijk nog groter worden”, reageert een buurtbewoner. Wel zijn er ook veel kleinere straat- en buurtverenigingen actief in de 26 wijkjes in het gebied. Ook die groepen zorgen natuurlijk voor verbondenheid. Dat is ook waar behoefte aan is, blijkt uit de gesprekken.

Fijn voor mijn buren dat die hoge muur niet voor hun deur komt.

In Vlietpoort zijn de bewoners van de in totaal 75 huizen, waarvan we van 25 een bewoner spraken, heel tevreden over het directe contact met de wijkvereniging en de kleinschaligheid van de wijk. Een ronde door de kleinste wijk van de stad laat meteen zien hoe lokaal problemen soms kunnen spelen. De wijkvereniging kwam in opstand tegen de plaatsing van het zwembad vlakbij een rijtje woningen. In die straat zijn de bewoners heel blij met het optreden van de wijkvereniging, even verderop zijn de mensen vooral blij voor de mensen die er vlakbij wonen. “Fijn voor mijn buren dat die hoge muur niet voor hun deur komt.”

Afwachtende houding
Bij de oprichting van de vereniging is ervoor gekozen dat de Algemene Ledenvergadering besluit wat de standpunten van de vereniging zijn. Toen de vraag kwam of er betaald parkeren ingevoerd moet worden in de wijk, leidde dat tot een interessante situatie. “Een derde van de wijk wilde dat graag, een derde niet en een derde moest er nog verder over nadenken”, vertelt voorzitter Hein Griffioen. “Toen hebben we een afwachtende houding aangenomen en dat ook zo tegen de gemeente gezegd.”

Die verdeeldheid is nog steeds zichtbaar. Van de 25 mensen in de wijk die we spraken, zeggen 9 er nog steeds tegen het inmiddels aangekondigde betaald parkeren te zijn, 15 anderen kunnen zich er wel in vinden of zijn blij. Het wordt in ieder geval gewaardeerd dat de ALV besluiten neemt over de standpunten van de vereniging.

Een aantal uitkomsten uit het buurtonderzoek in Vlietpoort.

Dat moet ook zo blijven, blijkt uit de antwoorden op de vraag of de wijkvereniging in opstand moet komen als bebouwing van de naastgelegen Oostvlietpolder dreigt. “Laat me eerst de plannen maar eens kritisch bekijken”, zegt een van de 14 mensen die het oneens is met die stelling. Een ander, die juist vindt dat de wijkvereniging wel meteen in actie moet komen, vindt dat omdat de polder groen moet blijven. “Je staat sterker als je dat als vereniging uitdraagt.”

Maar het bestuur van de wijkvereniging wil niet activistisch worden, zegt Griffioen. “Daarvoor is onze vereniging niet bedoeld.” Of de politici in de Leidse gemeenteraad het daarmee eens zijn, hoe zij met tegengestelde meningen in een wijk omgaan en wat de gemeenteraad met berichten uit de Leidse verenigingen doet, lees je volgende week.

Verantwoording
Voor dit onderzoek zijn alle 36 wijkverenigingen uit Leiden benaderd. 22 van hen hebben gereageerd op vragen over onder meer het ledenaantal en publicaties van de wijkvereniging. Op basis van die reacties zijn er vier wijkverenigingen geselecteerd voor verder onderzoek: Wijkvereniging Merenwijk (de vereniging met het grootste aantal inwoners), Vlietpoort (vereniging met een klein aantal inwoners), Wijkvereniging Stationsgebied (een politiek actieve wijkvereniging waarbij alle inwoners automatisch lid zijn) en Pieters- & Academiewijk en Levendaal-West (politiek actieve wijkvereniging waarbij mensen ervoor kunnen kiezen om lid te worden).

De besturen van deze vier wijkverenigingen hebben we gevraagd naar de manier waarop hun vereniging is georganiseerd, welke keuzes er worden gemaakt en hoe eventuele politieke statements tot stand komen. In drie gevallen heeft dat geleid tot een gesprek met het bestuur. Het bestuur van Wijkvereniging Stationsgebied wenste niet te reageren omdat het zich niet kan vinden in de opzet van het onderzoek. Ook op de uitkomsten van het wijkonderzoek en de conceptversies van de artikelen wilde het bestuur niet reageren. Tijdens het deur-aan-deur wijkonderzoek hebben we wel enkele individuele bestuursleden gesproken. Hun reactie is waar mogelijk meegenomen.

In de vier geselecteerde wijken hebben we een aantal straten uitgekozen waarbij we in het voorjaar en de zomer van 2021 deur aan deur hebben aangebeld. Dat heeft in het totaal 229 reacties opgeleverd, zowel van mensen die we direct aan de deur hebben gesproken als van enkele mensen die op basis van een niet-thuisbriefje later alsnog een reactie hebben gegeven. De straten die zijn geselecteerd:

Stationsgebied: Stationsplein, Morssingel en Paviljoenshof
PAL: Langebrug, Kolfmakersteeg en Raamsteeg
Vlietpoort: Elly Kerckhoffskade, Herman Kleibrinkstraat en Delftse Jaagpad
Merenwijk: Arendshorst, Akenwerf, Donsvlinder en Edelkarper

Om ook een beeld van de politieke rol van wijkverenigingen te krijgen, zijn voor dit onderzoek alle gestelde raadsvragen in de jaren 2019 en 2020 geanalyseerd. De resultaten van die analyse zijn, samen met een aantal algemenere vragen over de rol van wijkverenigingen, voorgelegd aan de tien politieke partijen uit de Leidse gemeenteraad.

Dit onderzoek, dat naast drie artikelen binnenkort ook nog een televisie-special over wijkverenigingen oplevert, is mede mogelijk gemaakt door een financiële bijdrage van het Leids Mediafonds.

Leiden Maatschappij Politiek De rol van wijkverenigingen